Thần Học Niềm Vui
Lm Giuse Phan Tấn Thành op
Lời Tòa Soạn : Chúng tôi xin được chia loạt bài “Thần học Niềm Vui” thành năm bài, đánh số từ 1 đến 5 : – Niềm vui Theo Cựu – Ước – Niềm vui Theo Tân ước – Chứng nhân niềm vui Kitô giáo. – Làm Thế Nào Để Được Vui – và Tông Đồ Của Nụ Cười.
Kính thưa quý vị và các bạn,
Trong Việt ngữ, có câu ví “vui như Tết”; còn bên Âu châu, thì có câu ví “thảm sầu như mùa chay”. Trong tháng 2 này, chúng ta vừa ăn Tết xong lại chuẩn bị vào Mùa chay. Người nào có tí máu triết gia trong mình thì sẽ gật gù tự nhủ: “đời là thế đấy, vui buồn trà trộn lẫn nhau !”
Thế nhưng có lẽ nhiều tín hữu không nghĩ như vậy. Theo họ, những dịp vui tết chỉ là trò cười của thế gian, đó là chưa nói tới việc chúng dễ trở thành dịp phạm tội làm mất lòng Chúa. Người đạo đức phải sống nghiêm trang, khắc khổ nhiệm nhặt; hay nói khác đi, kể từ mùa chay trở đi, người Kitô hữu mới thực sự có cơ hội để sống đạo nghiêm túc!
Trong loạt bài này, chúng tôi hãy tìm hiểu xem: phải chăng sứ điệp của Kitô giáo chỉ gồm có sự sám hối đền tội, thập giá đau khổ ? phải chăng Kitô giáo chỉ thấy cuộc đời này như là bể khổ, như vũng nước mắt ? Có thể có sự vui mừng đích thực ở đời này không, hay là ta phải chờ mãi tới đời sau trên thiên đàng mới hưởng được niềm vui ? Nói cách khác, chúng ta thử tìm hiểu thần học về sự vui mừng.
Trước tiên, trong bài hôm nay, chúng ta hãy khảo sát xem Kinh thánh nói gì về sự vui mừng. Trong những bài tiếp, chúng ta sẽ tiếp tục nghiên cứu đề tài này nơi các tác giả nổi tiếng trong lịch sử Kitô giáo; đặc biệt, chúng ta cố gắng tìm hiểu hai điểm : vui mừng là gì ? làm thế nào để được vui ? Sau cùng, để kết luận, chúng tôi sẽ nói tới phong trào làm tông đồ qua sự gieo rắc vui tươi: theo họ, không những là người kitô hữu có thể tìm thấy niềm vui ở đời này, nhưng người tín hữu có bổn phận phải giúp cho thiên hạ được sống vui.
Kitô giáo là đạo của sự vui tươi chứ không phải của ưu sầu ảm đạm ! Những ai năng suy gẫm kinh Mân côi có thể nhận ra rằng có tới 5 sự vui và 5 sự mừng, trong khi chỉ có 5 sự thương: như vậy là vui mừng thắng với tỉ số 2/1. (Gần đây Giáo hội lại thêm 5 sự sáng nữa, tỉ số đã là 3/1)
I. Trong Cựu ước
Trong tiếng Việt, chúng ta có nhiều từ ngữ để diễn tả niềm vui, thí dụ như: vui vẻ, vui tươi, vui mừng, vui sướng, sung sướng, hân hoan, hoan hỉ, mừng rỡ, hớn hở; khoan khoái, khoái trá, đắc chí, hả hê, thoải mái, mãn nguyện…. Các ngôn ngữ của Kinh thánh cũng dồi dào từ ngữ không kém. Nhưng thay vì dừng lại ở khía cạnh ngữ học, chúng ta hãy đi sâu vào nội dung thần học của niềm vui.
Chúng ta có thể xếp thần học về niềm vui trong Cựu ước theo bốn khía cạnh: 1) niềm vui tự nhiên của cuộc đời; 2) niềm vui của lễ hội cộng đoàn; 3) niềm vui trong Chúa; 4) niềm vui của thời cánh chung.
A. Niềm vui tự nhiên của cuộc đời.
Trong Kinh thánh, đặc biệt là trong các sách Khôn ngoan, ta gặp thấy những đoạn văn kêu mời hãy biết khám phá niềm vui từ những hồng ân mà Đấng Tạo hóa đã ban cho ta, chẳng hạn như niềm vui của gia đình êm ấm, của vợ hiền con ngoan (Huấn ca 26,2; Tv 113,9).
Thậm chí sách Giảng viên, một tác phẩm có tiếng là bi quan nhất bởi vì coi tất cả mọi sự trên đời đều là phù vân, cũng đã khuyên thế này: “Nào, bạn hãy vui vẻ ăn đi, hãy sung sướng thưởng thức chén rượu, vì Chúa đã chiếu nhận việc làm của bạn. Mọi thời, áo bạn phải trắng trẻo bảnh bao, và đừng quên xức thuốc thơm lên đầu. Bạn hãy hưởng cuộc đời với người vợ yêu dấu mà Chúa đã ban cho bạn” (Gv 9,7).
Tác giả nhìn nhận có những niềm vui chính đáng, tựa như niềm vui của sự nghỉ ngơi sau khi vất vả lao nhọc (2,24; 3,13).
Ta gặp thấy nhiều đoạn văn của thánh vịnh nói lên niềm vui vì được hưởng hoa trái của công lao mình gây dựng ra, niềm vui của mùa gặt hái (Is 9,2; Tv 126,5), niềm vui của bữa ăn ngon, của ly rượu làm vui thỏa tâm hồn (Tv 104,5; Hc 21,27).
Dù sao, thì niềm vui rất cần thiết cho cuộc sống: nó giúp ta bồi dưỡng sức khoẻ (Huấn ca 17,22; 30,21-23), xua đuổi những tư lự xao xuyến (Gv 3,22).
B. Niềm vui của lễ hội.
Ngoài niềm vui cá nhân và gia đình, còn có những niềm vui của cộng đoàn, của dân tộc: niềm vui chiến thắng (1Sam 18,6), niềm vui nhân dịp nhà vua đăng quang (1V 1,40), niềm vui khi các tù nhân trở về (Tv 126,5), niềm vui của những ngày lễ hội trên đền thánh Chúa.
Chúng ta thấy có nhiều thánh vịnh hành hương, ca ngợi thú vui được về thành đô dự lễ, thí dụ tv 122: “Vui dường nào khi thiên hạ bảo tôi, nào ta hãy lên đền thánh Chúa”.
Những từ ngữ thường gặp trong các thánh vịnh để diễn tả niềm vui là: “hoan hỉ”, “nhảy mừng”, “vỗ tay xướng hát đàn ca”, v.v…
C. Niềm vui trong Chúa.
Đối với dân Israel, không thể có niềm vui đích thực khi mà con người không tuân giữ luật Chúa. Những cuộc truy hoan chè chén say sưa chỉ để lại sầu muộn sau đó (Châm ngôn 14,13). Người gian ác không bao giờ vui được, cho dù bề ngoài xem ra khoái trá hả hê (Cn 2,14).
Nhưng đó mới chỉ là khía cạnh tiêu cực. Trong các thánh vịnh ta còn thấy đạo lý tích cực hơn nữa. Vịnh gia không những nhiều lần hân hoan ca ngợi Chúa khi chiêm ngắm bao kỳ công mà Ngài đã thực hiện trong vũ trụ
“Lạy Chúa, sự nghiệp Ngài khiến con mừng rỡ,
công việc tay Ngài làm, con phải reo lên” (Tv 92,5. Xc: Tv 8; 104),
Trong lịch sử Israel (Tv 78; 103; 105; 126) nhưng còn tìm thấy tìm vui ngay trong chính Chúa. Thánh vịnh 119 ca tụng niềm vui thích thú của luật Chúa, tựa như:
“Tuân theo thánh ý Ngài, con vui sướng
hơn là được tiền rừng bạc bể” (c.14),
“Con vui thú với thánh chỉ Ngài
chẳng quên lời Ngài phán” (c.16),
“Thánh ý Ngài làm con vui sướng thỏa thuê” (c.24),
“Thánh ý Ngài là gia nghiệp con mãi mãi,
vì đó là hoan lạc của lòng con” (c.111).
Thực vậy, người tín hữu tìm được niềm an vui trong Chúa :
“Hỡi những người công chính, hãy vui lên, hãy nhảy mừng.
Mọi tâm hồn ngay thẳng, nào cất tiếng hò reo” Tv 32,11;
“Hãy lấy Chúa làm niềm vui của bạn,
Ngài sẽ cho được phỉ chí toại lòng” Tv 37,4; 104, 33-34;
“Hãy phụng sự Chúa với niềm hoan hỷ” Tv 100,2).
Sự an vui trong Chúa được ví như
“Trẻ thơ nép mình lòng mẹ
trong con, hồn lặng lẽ an vui” (Tv 131,2),
“Chúa ban xuống lòng con nhiều hoan lạc,
hơn khi thiên hạ được mùa / lúa rượu đầy dư.
Thư thái bình an, vừa nằm con đã ngủ,
vì chỉ có mình Ngài, lạy Chúa,
ban cho con được sống yên hàn”
(Tv 4,8-10; 16,9).
Niềm vui vừa nói không phải chỉ dành cho kẻ lành thánh, nhưng cả cho người tội lỗi, miễn là họ biết hối cải: họ sẽ lãnh được niềm vui của ơn tha thứ (Tv 51,10-11.14), niềm vui của lòng khoan nhân :
“Chúc tụng Chúa đi, hồn tôi hỡi,
chớ khá quên mọi ân huệ của Ngài …
Chúa là Đấng nhân hậu,
Ngài chậm giận và giàu tình thương,
chẳng trách cứ luôn luôn, không oán hờn mãi mãi”
(Tv 103,2.8-9).
Chắc hẳn hầu hết các tín hữu ở Việt nam đã quen thuộc với Tv 126: “Ai nghẹn ngào ra đi gieo giống, mùa gặt mai sau khấp khởi mừng. Họ ra đi, đi mà nức nở, mang hạt giống vãi gieo. Lúc trở về, về reo hớn hở, vai nặng gánh lúa vàng”.
D. Niềm vui của thời cánh chung
Cựu ước còn nói tới một chiều kích nữa của niềm vui, hướng về tương lai vào thời mà Chúa sẽ gửi vị thiên sai để khai mào kỷ nguyên của hòa bình an lạc, thịnh vựơng phú quý.
Ngôn sứ Isaia đã nhiều lần nói tới niềm vui mới, niềm vui bất diệt vào thời cánh chung, khi Chúa sẽ lau khô hết mọi nước mắt (25,8), khi Chúa sẽ an ủi dân mình như bà mẹ ủi an con thơ (Is 40,1; 49,13; 66,10-14). Ngày Chúa cứu chuộc sẽ là ngày của hoan hỉ hò reo (Sophonia 3,14-15; Gioel 2,21.23; x.Tv 96,11-13; 97).