Cùng với lễ kính thánh Giacôbê Tiền, anh của ngài, lễ kính thánh Gioan Tông đồ đã được ghi nhận là mừng vào ngày 27 tháng 12 trong lịch Nicômêđia (thế kỷ IV), Sách Nguyện Syrie, lịch Carthagô, và cả các lịch của phương Tây: ở Palestin, thế kỷ VI, mừng ngày 29 tháng 12, và ở Armênia, ngày 28. Ở phương Tây, lễ này đã được ghi nhận từ thế kỷ VI và VII; sách Bí tích Vêrôna ở thế kỷ VI đưa ra hai mẫu cử hành.
Theo các sách Tin Mừng, Gioan (tiếng Hi Lạp: ioannès, bởi tiếng Do Thái yohanân = Thiên Chúa ban ơn) là con ông Giêbêđê, làm ngư phủ ở Bếtsaiđa (Mc 1, 20), và bà Salômê, một trong những phụ nữ đã đi theo Chúa Giêsu (Mc 15, 40 và Mt 27, 56). Có lẽ ngài từng thuộc phái Quá Khích. Sau khi làm môn đệ của Gioan Tẩy Giả (Ga 1, 39), người giới thiệu Đức Giêsu như là Chiên Thiên Chúa, ngài đi theo Chúa Giêsu cùng với Anrê, anh của Phêrô, và còn trở thành một môn đệ được Chúa Giêsu yêu cách đặc biệt. Hơn nữa, ngài được chia sẻ những bí ẩn thâm sâu nhất của Chúa Giêsu; chúng ta biết điều này khi ngài tựa đầu vào ngực Chúa Giêsu, bởi đó ngài có biệt danh là Epistethios, người được Chúa thương mến (xem Ga 13, 23). Ngài có mặt vào những giờ phút quan trọng nhất của cuộc đời Thầy mình: khi Chúa Giêsu cho con gái ông Giairô sống lại, lúc Chúa Biến hình, trong giờ Chúa hấp hối ở Giếtsêmani, và lúc Chúa chịu đóng đinh thập giá. Sau đó ngài tham dự Công đồng Giêrusalem, và trong danh sách các tông đồ (Cv 1, 13), ngài đứng ngay sau thánh Phêrô.
Thánh Gioan đi rao giảng Tin Mừng ở Samaria cùng với thánh Phêrô (Cv 8, 14) và ở cùng với thánh Phêrô khi người què được chữa lành ở cửa Đền thờ (Ga 3, 13). Thánh Phaolô gọi ngài là trụ cột của Hội Thánh (Ga 2, 9). Theo truyền thống, có thể lúc đầu ngài sống ở Antiochia, rồi ở Êphêsô, tại đây người ta còn kính viếng mộ ngài. Sau đó có lẽ ngài đến Rôma, tại đây, theo Tertullien, có thể ngài bị hành hình bằng đổ dầu sôi lên người ở gần Cửa La tinh, và sự kiện này là nguồn gốc cho một lễ mừng ngài vào ngày 6 tháng 5, đã được nhắc đến từ năm 780 và nhắc nhớ việc cung hiến một thánh đường dâng kính thánh Gioan. Sau cùng, theo truyền thống, ngài bị phát vãng sang đảo Patmos thuộc quần đảo Dodecanese (Hy Lạp), tại đây ngài viết sách Khải Huyền. Ngài qua đời lúc tuổi rất cao, có thể vào cuối thế kỷ I, dưới thời Dominitien (81-96) hay thời Trajan (98-117).
Với chút dè dặt, người ta cho rằng ngài là tác giả của Tin Mừng thứ bốn, của ba Thư thánh Gioan, và sách Khải Huyền. Khoảng năm 175, thánh Irênê viết: “Gioan, tông đồ của Chúa, người đã tựa vào ngực Chúa, cũng đã viết một sách Tin Mừng trong thời gian ngài cư trú tại Êphêsô” (Adv. Haer., III, I, 1).
Các tranh ảnh vẽ về thánh Gioan Tông đồ rất phong phú, thường dưới dạng một thanh niên trẻ trung, hay họa hiếm hơn, dưới dạng một cụ già đang viết sách Khải Huyền hay sách Tin Mừng, bên cạnh là một con phượng hoàng. Các giai thoại cuộc đời ngài được trình bày trên những ô kính của các nhà thờ Chartres, Bourges, Saint-Chapelle, cũng như trên những bức phù điêu của Giotto (Santa Croce) hay của F. Lippi (Santa Maria Novella) ở Florence.
Thánh Gioan cũng là tông đồ sống cuối cùng; ngài sống thọ hơn 100 tuổi và chết bình an vào ngày 27 năm 101 tại Êphêsô, nơi ngài đã đem hết tâm lực để rao truyền giới răn bác ái mà ngài đã lĩnh nhận nơi Thầy chí thánh.
Hiện nay ở Rôma có một đền thờ dâng kính thánh nhân với danh hiệu là nhà thờ thánh Gioan cửa thành. Ngôi thánh đường này sở dĩ có là do một truyền thuyết ít đáng tin cậy cho rằng thánh Gioan, trong thời bắt đạo, đã bị bỏ vào vạc dầu sôi và đã được Thiên Chúa cứu thoát cách lạ.
Enzo Lodi
Nguồn: tonggiaophanhanoi.org