Chia sẻ kinh nghiệm soạn bài hát phụng vụ thánh lễ
Trong các nghi thức phụng vụ cũng như thánh lễ, Ca Đoàn giữ một vai trò rất quan trọng: giúp cộng đoàn kết hợp với Chúa, “làm cho lời kinh phụng vụ của cộng đoàn Kitô hữu thêm linh động, nhiệt thành, ngõ hầu mọi người có thể ca tụng và cầu khẩn Thiên Chúa Ba Ngôi cách mạnh mẽ và hiệu nghiệm hơn.”(KLTN,số 31,x.33). Vì thế, việc chọn bài hát phụng vụ thích hợp sẽ giúp các thành phần của cộng đoàn liên kết chính mình với hành động của Đức Kitô và cất tiếng hát lên về hồng ân và đức tin.
Với gần 40 năm gắn bó với Ca Đoàn, tôi xin chia sẻ một số kinh nghiệm trong việc lựa chọn bài hát phụng vụ (đặc biệt phụng vụ thánh lễ)
1. CA NHẬP LỄ:
Ca Đoàn bắt đầu hát Ca nhập lễ đang khi linh mục, phó tế và những tác viên tiến vào thánh đường. “Bài ca này có mục đích mở đầu việc cử hành Thánh lễ; giúp cộng đoàn thêm hiệp nhất, hướng tâm hồn họ vào mầu nhiệm mùa phụng vụ hay ngày lễ” (QCTQ,47).
Nên chọn các bài Thánh Thi, thánh vịnh đã được phổ nhạc phù hợp Ca Nhập Lễ theo Mùa Phụng Vụ hoặc chọn một số bài hát phù hợp với tính chất ngày lễ hay mùa phụng vụ. Chú ý: nếu không hát ca nhập lễ thì giáo dân cùng đọc ca nhập lễ ghi trong thánh lễ. Nếu hát, Ca Đoàn phải chấm dứt ngay sau khi chủ tế hôn kính bàn thờ. (tránh hát hết câu này đến câu khác)
2. ĐÁP CA:
Đây là bài hát mang tính cách Nghi Thức (phải phù hợp, không cắt xén số câu xướng và thể hiện trang trọng). Bài ca này là thành phần trọn vẹn của Phụng Vụ Lời Chúa và là bài đọc từ Kinh Thánh, nên bài ca này rất quan trọng về phụng vụ và mục vụ (QCTQ,61).
Việc chọn bài đáp ca, ca trưởng phải cẩn thận: cùng một bài Thánh Vịnh nhưng có những lời đáp khác nhau. Ví dụ như cũng là TV 50 nhưng ở CN XXIV C câu đáp là “Tôi sẽ chỗi dậy và đi về với cha tôi” và ở CN I Mùa chay câu đáp lại là: “Lạy Chúa, nguyện thương xót tôi theo lòng nhân hậu của Chúa”. Một số ca trưởng khi soạn bài, thấy ghi TV 50 là cứ thế mà hát, không cần xem bài hát đó có phù hợp câu xướng và đáp trong phụng vụ hay không ? Lại có ca trưởng quá dễ dãi trong việc chọn bài hát hoặc cố tình làm ngơ. Điển hình là một ca đoàn mừng lễ Bổn Mạng Sinh Nhật Đức Mẹ đúng vào chiều thứ Bảy, cha chủ sự thánh lễ mời gọi cộng đoàn hiệp ý lễ ngày chúa nhật, các bài đọc đều là phụng vụ Chúa Nhật, vậy mà khi hát đáp ca, ca đoàn lại sử dụng bài Manificat… Đúng là đáng trách!
Đặc biệt các thánh lễ ngày thường trong tuần, tìm được bài đáp ca phù hợp rất khó (thường tìm ở tài liệu thánh vịnh đáp ca của Lm Kim Long), đa số các ca đoàn đọc đáp ca. Đây là điều đáng khích lệ, tránh sử dụng một số bài quen thuộc để thay thế bài đáp ca.
Vì vậy, để tìm được bài hát đáp ca phù hợp với phụng vụ, Ca Trưởng cần phải có sách lễ (theo mùa), lịch công giáo và tài liệu thánh vịnh. Nên chọn hàng tháng (hoặc hàng năm) theo mùa là hay nhất.
3. DÂNG LỄ:
Đây là bài hát mang tính cách minh họa, bắt đầu từ khi rước lễ phẩm lên bàn thờ cho đến lúc chủ tế rửa tay xong. Việc chọn bài ca dâng lễ cũng cần phải thận trọng. Không phải bài hát nào có từ “dâng” là chọn để hát dâng lễ. Bài ca dâng lễ cần phải đủ ý nghĩa dâng lên (lễ vật nào đó) để trở thành Mình Máu Thánh Chúa. Không nên hát tiếp tục khi vị chủ tế đã rửa tay. Một số ca đoàn viện lí do lễ bổn mạng hoặc lễ trọng để trình diễn hết câu này đến câu khác, có khi buộc vị chủ tế phải ngồi nghe chờ. Điều này nên tránh vì hát thánh ca phụng vụ “không phải là trình diễn” mà là giúp cộng đoàn kết hợp với Thiên Chúa trong thánh lễ.
4. CA HIỆP LỄ:
Bài ca Hiệp lễ có mục đích diễn tả sự hiệp nhất thiêng liêng ngay giữa những người rước lễ, khi họ đồng thanh ca hát đồng thời biểu lộ niềm vui trong lòng, và làm cho việc tiến lên rước Mình Thánh Chúa có tính cách cộng đoàn hơn.”(QCTQ,86). Vì bài Ca Hiệp Lễ diễn tả sự hiệp nhất của những người tiến lên rước Mình Máu Chúa, nên cần phải tán dương việc hát cộng đồng, để mọi người cùng hát.
Việc chọn bài ca Hiệp Lễ phù hợp cho bữa tiệc Thánh Thể là nơi Thiên Chúa tuôn đổ dạt dào phúc lành của Người, nên tìm những bài hát có chủ đề về tình yêu thương của Chúa, lòng biết ơn và tán tụng Chúa. Hay nhất là chọn hát những bài nêu lên suy tư về những chủ đề của bài Tin Mừng trong ngày lễ hay mùa Phụng Vụ. Khi việc rước lễ kéo dài có thể hát nhiều bài theo ý muốn nhưng cần phải có một phút “thinh lặng thánh” để cộng đoàn cầu nguyện sau khi rước lễ.
5. CA KẾT LỄ:
Mặc dầu không cần thiết phải hát thánh ca ra về, nhưng theo tập tục, tất cả có thể chung lời hát một bài ca sau lời giải tán. Nên chọn bài hát thích hợp mang tính cộng đoàn: có thể chọn bài hát về Đức Mẹ, bài hát theo mùa hoặc bài ca kêu gọi, nhắc nhở sứ vụ “Rao giảng Tin Mừng” của mọi người sau khi tham dự Thánh Lễ.
KẾT LUẬN
Việc chọn bài hát phụng vụ trong Thánh Lễ rất quan trọng, đòi hỏi người Ca Trưởng không chỉ phải am tường về “Phụng Vụ Thánh Nhạc” mà còn phải biết chọn bài phù hợp với ca đoàn của mình. Phải luôn tâm niệm rằng “Hát Thánh Ca là Cầu Nguyện chứ không phải là trình diễn”. Cuối cùng, khi chọn bài, Ca Trưởng cần tìm hiểu xem bài hát đó đã được chuẩn nhận (Imprimatur) chưa, tránh hát những bài “sáng tác tối qua” của Ca Trưởng.
Sau yếu tố linh mục giảng lễ hay, lôi cuốn, yếu tố Ca Đoàn chuẩn bị tốt, hát tâm tình sẽ góp phần thành công cho thánh lễ, lôi cuốn giáo dân cùng đến tham dự. Một vài kinh nghiệm chia sẻ với các Ca Trưởng. Rất mong được sự đồng tình của các bạn.
(Việt Sơn – UV Ban Thánh Nhạc – GP Saigon)