3. Thánh Đa Minh : Con người đứng đầu
Tôi không thuộc vào số những anh em tiên khởi, nhưng tôi được sống cùng họ; tôi đă gặp và biết thánh Đa Minh cách thân t́nh, không chỉ lúc tôi c̣n ở ngoài Ḍng, nhưng cả sau khi tôi vào Ḍng. Tôi mặc áo Ḍng 4 năm sau khi Ḍng được thành lập. Thiết nghĩ thật ích lợi khi viết lại những biến cố trong Ḍng : những ǵ chính tôi đă chứng kiến và đă nghe, hay biết được nhờ tương giao với các anh em tiên khởi, về thời khai nguyên của Ḍng, về đời sống và những phép lạ của cha thánh Đa Minh diễm phúc của chúng ta. Như thế các con cháu của chúng ta – sẽ sinh ra và lớn lên, sẽ biết được thuở ban đầu của Ḍng và không ngừng lại ở khát vọng khôn nguôi, một khi thời gian trôi qua mau và không t́m được có ai có khả năng thuật lại cách bảo đảm về nguồn gốc của Ḍng (LIB. số 3).
Các anh chị em trong Ḍng rất biết ơn chân phước Giordano Saxomia v́ đă khôn ngoan ghi lại thời khai nguyên của Ḍng Đa Minh. Bởi v́ đây là việc thiết lập một thực thể hoàn toàn mới trong Giáo Hội.
Thật vậy, thánh Đa Minh khơi mào một h́nh thái mới trong bối cảnh đời tu lúc bấy giờ. Người thiết lập nếp sống tông đồ, tức là một lối sống theo mẫu gương các tông đồ. Thánh nhân không chỉ đón nhận từ Thiên Chúa ơn gọi tu tŕ cho cá nhân, Người c̣n lănh nhận ơn gọi làm tổ phụ, một ơn gọi dành riêng cho một số ít người. Khởi đầu, thánh Đa Minh đón nhận ơn gọi là “kinh sĩ” thông thường, nhờ đó người thuộc về một giáo phận, người là thành phần trong các linh mục do giám mục địa phương cai quản. Và Người được mời gọi đứng đầu một thực thể hoàn toàn mới mà Người có bổn phận khám phá những định chế. Nói đúng ra, ư tưởng được h́nh thành trong thời gian. Nhiều người đă cố gắng thử h́nh thức tu tŕ mới này. Cần có một người định h́nh và tổ chức cách vững bền.
Đa Minh đă nhận được đặc ân này. Người sẽ cung cấp cho Giáo Hội một đội ngũ các anh em được tổ chức cho đời sống tông đồ. Lúc ấy, Giáo Hội sắp xếp đời sống tu tŕ thành các Ḍng, và sau này thành các Hội. Hồi ấy có Ḍng Đền Thờ, Ḍng Tiếp Khách, Ḍng Cứu Chuộc (với ơn gọi là giải thoát những người bị nhóm Sarrasins cầm tù). Và c̣n nhiều Ḍng khác.
Thánh Phanxicô thiết lập một Ḍng những người nghèo với ơn gọi là rao giảng Đức Ki-tô khó nghèo. Thánh Đa Minh lập Ḍng những người giảng thuyết để noi gương Đức Ki-tô, Người giảng thuyết Tin Mừng.
Để minh hoạ đề tài này, có một giai thoại được lưu truyền trong Ḍng Đa Minh. Giai thoại này được truyền tụng từ thế hệ này qua thế hệ kia và mỗi thời đều t́m thấy trong đó một h́nh ảnh ḿnh muốn sống. Giai thoại đó như sau :
Khi vị Tông Đồ (tức là Đức Giáo Hoàng) phải phê chuẩn Ḍng, Người yêu cầu vị thư kư gửi cho anh em giảng thuyết. Khi viết thư phê chuẩn, vị thư kư viết ngay : các anh em giảng thuyết. Đọc thư, vị Tông Đồ nói với thư kư : sao anh không viết từ các anh em thích giảng thuyết (frères prêchants) như Ta đă nói với anh mà lại viết các anh em giảng thuyết (frères prêcheurs). Không chút bối rối, vị thư kư trả lời : thích giảng thuyết (prêchant) là một tính từ. Mặc dầu người ta có thể sử dụng như một thể từ, danh từ chung ; nhưng giảng thuyết (prêcheur) là một thể từ (substantif), vừa là một từ nói vừa chỉ người, cho thấy tên gọi của nhiệm vụ. Các độc giả thân mến, vị thư kư đă đưa ra lư lẽ chính đáng. Thích giảng thuyết không bao giờ cho thấy nội dung, và chỉ là hoạt động thoáng qua, c̣n giảng thuyết (prêcheur) có nghĩa là cách thức chiếm hữu, mặc dù không phải lúc nào cũng hoạt động. Như vậy, từ ngữ giảng thuyết thật phù hợp. Vị Tông Đồ hiểu được những lư luận rơ ràng ràng, Ḍng được nh́n nhận với tước hiệu giảng thuyết và được các hồng y long trọng đón nhận (EVA tr. 87).
Bản văn hiện được lưu trữ trong công hàm Carcassone, phần châu phê có dấu vết sửa chữa tên gọi. Và sự sửa chữa này thật có ư nghĩa. Quả thật, thánh Đa Minh không xin phép để các anh em và chính Người, giảng thuyết tạm thời ở Toulouse hay một vùng nào đó, Người có một tầm nh́n rất táo bạo, không là ǵ khác hơn thiết lập một lối sống dựa trên lối sống các tông đồ đă sống xưa tại Giê-ru-sa-lem, sau lễ Hiện Xuống.
Nếp sống tông đồ này gồm có hai yếu tố không thể tách rời : đời sống chung và việc loan báo Tin Mừng. Hôm nay chúng ta cùng suy niệm về đời sống chung mà thánh Đa Minh cho là rất quan trọng.
Đời sống chung không chỉ là một sự xếp đặt các cá nhân gần nhau để thành một nhóm. Đó là nếp sống với toàn bộ con người, xác lẫn hồn. Về thể lư, nếp sống này tất yếu phải để mọi tài sản làm của chung. Thật vậy, khi các thành viên trong cộng đoàn không sở hữu ǵ làm của riêng, họ thật sự tuỳ thuộc lẫn nhau. Điều này tạo nên một tâm thức chỉ có thể là huynh đệ, nếu không là chết, như câu chuyện trong sách Công vụ Tông Đồ về Kha-na-ni-a và Xa-phi-ra : họ đă chết v́ không để của cải làm của chung (Cv 5,1tt).
Đời sống chung cũng bao hàm việc cầu nguyện chung. Lời cầu nguyện của các tông đồ là lời cầu nguyện của Giáo Hội : Phụng vụ thánh là liên lỉ cử hành cuộc phục sinh của Chúa. Chúng ta sẽ trở lại đề tài này sau.
Để đời sống chung được hài hoà và đem lại b́nh an, mọi người phải thật sự sống chung trong một nhà và đồng tâm nhất trí. Sự đồng tâm nhất trí được diễn tả là họ chỉ có một ḷng một ư (Cv 4,32). Thánh Đa Minh đă lưu tâm đặc biệt về sự đồng tâm nhất trí này. Người biết rằng các anh em chỉ có thể sống chung một khi quan tâm đến sự đồng tâm. Với thánh Benedicto, câu châm ngồn là habitare secum – sống với chính ḿnh, th́ với thánh Đa Minh, châm ngôn sẽ là convivere conventualiter – sống chung trong tu viện.
Sự khó nghèo là yếu tố của đời sống chung. Khi chọn lựa nếp sống này, thánh Đa Minh yêu cầu các anh em phải từ bỏ các bổng lộc mà hàng giáo sĩ thời ấy thường hưởng. Ban đầu, thánh Đa Minh đón nhận một số tài sản, đó là lúc mà Ḍng anh em giảng thuyết chưa được thành lập. Người ta đă thảo luận về quy định của Người, mặc dù Đa Minh đă đem hết sức lực để thi hành sứ vụ giảng thuyết (LIB. số 37). Nhưng Đa Minh đă nhanh chóng ư thức rằng cần một danh hiệu hơn là bổng lộc. Sự tự do trong giảng thuyết, sự sẵn sàng của các anh em, sự noi gương bắt chước Đức Giê-su…, rất nhiều lư do thúc đẩy Người kiên vững trong lănh vực này.
Đa Minh không chỉ quư chuộng cách riêng nếp sống thanh bần và khuyến khích anh em thực hành (VIE tr. 58), Người c̣n quyết liệt từ chối mọi tài sản có thể đem lại bổng lộc. Anh Rodolpho, người có trách nhiệm lo lắng các nhu cầu vật chất trong tu viện, đă kể lại :
Khi Đa Minh đến Bologna, lănh chúa Hodoric Galliciani muốn tặng cho các anh em một số tài sản trị giá khoảng 500 đồng tiền bologna, và đă kư văn bản. Nhưng Đa Minh đă huỷ bỏ hợp đồng, v́ không muốn anh em trở thành những người giàu có, và yêu cầu anh em sống nhờ của bố thí. Người muốn những ngôi nhà chật hẹp, quần áo đơn sơ… Người cấm anh em pha ḿnh vào những của cải, nhà cửa, vào những quyết định liên quan đến vấn đề này, trừ ra những người có trách nhiệm. Về các anh em khác, Người muốn họ chăm chú vào việc học hỏi, cầu nguyện hay giảng thuyết (VIE tr. 59).
Chứng từ này – không phải là duy nhất, rất hùng hồn, có sức thuyết phục. Ở đây người ta thấy rơ ư hướng của thánh Đa Minh. Người muốn các anh em hoàn toàn chú tâm vào việc giảng thuyết và những điều liên hệ tới đó, tức là học hành và cầu nguyện. Các anh em giảng thuyết trở thành những người hành khất, tên gọi nhờ đó người khác biết đến anh em. Việc hành khất này có nhiều h́nh thức khác nhau, tuỳ theo thời đại, nhưng luôn có nghĩa là không có bổng lộc và sống nhờ sự Quan Pḥng của Thiên Chúa. Tất cả mọi sự nhận được đều đặt làm của chung.
Thánh Đa Minh, người đứng đầu, không lần chần trong lănh vực này, Người biết rằng sức sống của đời sống tông đồ tuỳ thuộc vào đó. Khi lâm chung, Người vẫn khuyến khích anh em hăy tự nguyện sống khó nghèo.
Ai muốn học ở ngôi trường của thánh Đa Minh, hăy suy gẫm đ̣i hỏi này.