LÀ CUỘC CHIẾN ĐẤU LIÊN LỶ
Ngang qua vũ trụ có một qui luật bất biến, nếu không chiến đấu người ta chẳng bao giờ được đội triều thiên vinh hiển. Những người nhút nhát không dám vật lộn với cuộc đời th́ không có hào quang. Tảng băng trôi lềnh bềnh trong nước lạnh ở bắc cực không lôi kéo chú ư của ai cả. Nhưng nếu nó trôi giạt trong ḍng nước ấm mà vẫn không tan chảy th́ làm cho mọi người kinh ngạc và thán phục. Nếu lại c̣n làm như vậy v́ chủ ư th́ người ta coi nó có một cá tính.
Đường lối duy nhất để minh chứng t́nh yêu là hành động chọn lựa, lời nói xuông chẳng đủ. Do đó, cái thử thách nguyên thủy của Ađam, cũng áp dụng cho mọi người. Ngay cả thiên thần cũng phải chịu thử thách. Đá lạnh chẳng xứng đáng ca ngợi v́ lạnh, lửa nóng cũng vậy, đâu có ai khen nó v́ nóng ? Nhưng chỉ những ai đủ can đảm làm việc lựa chọn mới xứng đáng được ca ngợi v́ hành động của ḿnh, chỉ qua những cám dỗ và thử thách của nó mà chiều sâu tính nết được biểu lộ. Kinh Thánh nói: “Phúc thay người biết kiên tŕ chịu đựng cơn thử thách, v́ một khi đă được tôi luyện, họ sẽ lănh phần thưởng là sự sống Chúa đă hứa ban cho những ai yêu mến Người” (Gc 1,12). Người ta chỉ thấy sức kháng cự của linh hồn mạnh nhất khi bị qủi dữ tấn công cao độ. Sự có mặt của cám dỗ không nhất thiết ám chỉ kẻ bị cám dỗ chẳng hoàn thiện. Chúa chúng ta chẳng khi nào cám dỗ ai, cám dỗ là do khuynh hướng nội tại của con người thiên về sự dữ, mà mọi người đều có. Tuy nhiên khuynh hướng không luôn là điều kiện cần thiết để chịu tấn công. Cám dỗ của Chúa Giêsu hoàn toàn đến từ bên ngoài, chứ không từ bên trong. Chúng ta nhiều khi cũng vậy. Điều chính xác xẩy ra trong các cơn cám dỗ của Chúa Giêsu không phải sự hư hỏng của bản tính, mà loài người chúng ta phải chịu đựng. Nhưng là do lời quỉ sứ kêu gọi Ngài bác bỏ sứ mệnh thiêng liêng và chương tŕnh thiên sai của ḿnh. Cám dỗ đến từ bên ngoài không nhất thiết làm cho cá tính yếu đi, ngược lại, khi chiến thắng, nó tăng cường khả năng trở nên thánh thiện hơn.
Chúng ta có thể dễ dàng phân tích các cám dỗ nhân loại. Bởi lẽ nó luôn rơi vào một trong ba loại. Một, thuộc xác thịt như đam mê ăn uống, dâm dục. Hai, thụôc trí khôn như kiêu ngạo, ghen tương. Ba, thuộc t́nh yêu ngẫu tượng như tham lam, say mê tiền tài vật chất. Suốt cuộc sống con người bị bầm dập bởi những cám dỗ này. Nhưng tùy theo tuổi tác mà cường độ của chúng có thay đổi. Ở tuổi thanh xuân, cám dỗ thường xuyên là xác thịt, chống lại thanh sạch và khuynh hướng phạm tội dâm ô. Tuổi trung niên, xác thịt bắt đầu tàn lụi và cám dỗ chuyển sang phần tâm trí. Người ta khởi sự thống trị, thí dụ kiêu ngạo và thèm khát quyền lực. Về mùa thu của cuộc đời, cám dỗ hà tiện bắt đầu nổi lên và khẳng định ḿnh. Cảm thấy rằng kết thúc cuộc đời đă đến gần, nên người ta cố gắng xua đuổi nghi ngờ về an toàn đời đời tức sự cứu rỗi, bằng cách tích lũy của cải vật chất và an ninh kinh tế. Kinh nghiệm thường thức cho hay, những ai sống buông thả xác thịt ở thuổi trẻ, th́ cũng tham lam ở tuổi già.
Những linh hồn tốt lành bị cám dỗ khác với hạng phàm phu tục tử. Và Con Thiên Chúa, Đấng đă trở thành người, không bị cám dỗ giống người phàm ngay cả các linh hồn thánh thiện. Cơn cám dỗ của kẻ say sưa “trở về với nôn mửa của hắn” như Kinh Thánh gọi, th́ không giống cám dỗ của các thánh về kiêu ngạo. Mặc dầu cả hai đều rất thực. Chúng ta có khuynh hướng nghiêng về sự dữ, cho nên cần hăm ḿnh, hy sinh, từ bỏ, để lôi ḿnh ra khỏi “các cỏ dại”, ngơ hầu cuộc sống thiêng liêng có thể phát triển.
Chính thiên nhiên cũng giăi bày nhu cầu hy sinh hăm ḿnh. Ngoài tiến tŕnh vươn lên của sự sống th́ c̣n tiến tŕnh phân hủy, giống như sự co lại của các kim khí. Thí dụ thanh sắt nung nóng lên th́ nở ra, khi nguội đi th́ co lại, sự sống không những cần nuôi dưỡng ḿnh, nhưng c̣n trở nên đồ ăn thức uống nuôi dưỡng các h́nh thức sống khác nữa. Luật này t́m thấy khắp nơi trong tạo vật. Thực vật không những tiêu thụ khinh khí, dưỡng khí, ánh sáng mặt trời, nước, để duy tŕ sự sống nhưng nó cũng là thức ăn cho trâu ḅ, dê cừu. Đến lượt ḿnh trâu ḅ, dê cừu sau khi nuôi dưỡng ḿnh bằng cỏ ngoài đồng th́ lại trở nên thức ăn cho loài người, hiến sự sống ḿnh cho loài người được sống. Và khi đă được dưỡng nuôi ở dưới thế, con người phải hy sinh v́ nước trời. Nếu định luật này không tồn tại th́ mọi sự sống trên địa cầu chấm dứt ngay. Nếu như thế giới vô cơ ích kỷ từ chối không cho cây cỏ ăn, nếu bầu trời từ chối không tưới mưa cho cây cối. Mọi cây cối trên trái đất sẽ chết, nếu cây cối ích kỷ không làm thức ăn cho động vật ngoài đồng, nếu mọi hạt giống ích kỷ không làm thức ăn cho chim chóc, nếu biển cả từ chối không nuôi nấng tôm cá, th́ mọi đời sống động vật biến khỏi mặt đất này. Nếu loài vô cơ và súc vật cũng như thực vật không cống hiến cho người ta năng lực và sự sống của ḿnh. Con người sẽ chết, bị xóa sạch khỏi hành tinh nhỏ bé này. Nói cách khác sự sống không những bành trướng bằng cách lớn lên, nhưng cũng phải chết đi theo luật co rút, để cống hiến ḿnh cho bậc sống cao hơn. Toàn thể vũ trụ sẽ là thiên đường, nếu mọi sự, mọi vật trong đó biết hy sinh, dâng hiến sự sống ḿnh v́ lợi ích chung.
Nhưng lợi ích nào của các hy sinh ? Thứ nhất, liệu hợp lư không khi sự sống chỉ tồn tại v́ sự sống khác ? Chúng ta trả lời câu hỏi này bằng nghi vấn khác. Liệu thực vật có sự sống trong chính ḿnh ? Liệu động vật tự ḿnh có đời sống hoàn hảo ? Liệu sự kiện thực vật, động vật và người ta cần thức ăn nuôi dưỡng, chứng minh rằng: Chúng không có cuộc đời hoàn hảo, nhưng phải lệ thuộc vào một đời sống khác ? Đúng ra, chỉ Tạo Hóa mới có đời sống đầy đủ. Nếu chẳng tạo vật nào có sự sống hoàn hảo cả, và duy chỉ Thiên Chúa có mà thôi. Th́ chúng ta không thể phủ nhận sự thật là đời sống bất toàn không có quyền sống cho chính ḿnh, mà phải hy sinh v́ lợi ích chung. Nếu chúng ta công nhận quyền được sống ích kỷ th́ cũng phải công nhận quyền ấy trong các bậc sống thấp hơn. Do đó liệu chúng ta dám từ chối tính lệ thuộc hỗ tương của các hiện hữu sống động ? Thật là chính đáng, nếu loài vật nuôi dưỡng trong sự hy sinh của loài vật khác, rồi đến lượt ḿnh, hy sinh cho cấp sống cao hơn. Nói cách khác, thật chính đáng nếu loài này tiêu thụ loài kia để rồi ḿnh lại bị loài khác tiêu thụ. Nếu chúng hiến tế kẻ khác th́ chúng cũng phải sẵn sàng để bị hiến tế. Nhận rồi lại cho đi, mới theo đúng luật lệ Thiên Chúa thiết lập cho vũ trụ này.
Vậy th́ đâu là lợi ích và mục tiêu của tất cả những tiến tŕnh ? Thiên Chúa áp đặt luật lệ tự hiến tế lên vũ trụ này làm chi ? Nếu chúng ta suy nghĩ kỹ th́ nhận ra đây là chương tŕnh lạ lùng nhất của Ngài. Chương tŕnh an bài mỗi cấp bậc sống được Ngài quan pḥng cho một bậc sống cao hơn. Thế giới vô cơ như không khí, ánh sáng mặt trời, các khí khác sẽ chẳng bao giờ có sự sống nếu không đi vào cây cỏ, hay vương quốc thực vật nói chung. Cây cỏ không phá hủy chúng, không làm cho chúng hết hiện hữu, cũng chẳng lấy đi phẩm giá hay vai tṛ nào của các chất vô cơ đó. Nhưng ban thêm cho chúng cái ǵ mới, đó là sự sống vương quốc thực vật cao thượng hóa thế giới vô cơ bằng cách kết nạp nó vào đời sống của ḿnh, cho nó chia sẻ niềm vui sự sống mà trước kia nó chẳng hề có. Thế giới thực vật ban cho thế giới vô cơ những luật lệ mới, qui tắc mới của cuộc sống thực vật. Nói cách khác, vương quốc thực vật đă nâng cao vương quốc vô cơ lên một bậc.
Cũng vậy, cùng một tiến tŕnh áp dụng cho thế giới thực vật bước lên đời sống động vật. Giống như các chất vô cơ phải hy sinh chính ḿnh để làm chất dinh dưỡng cho cây cối và bước vào thế giới thực vật th́ thực vật cũng phải tự hủy để nuôi sống động vật và như vậy được nâng cao lên cấp bậc động vật. Rau cỏ, cây cối phải được nhổ rễ lên khỏi cánh đồng mầu mỡ để làm thức ăn cho trâu ḅ, heo gà. Chúng bị nghiền nát nơi răng, nơi dạ dày thú vật để làm chất dinh dưỡng cho động vật và từ đấy bước lên bậc sống cao hơn, gia nhập vương quốc động vật. Tuy nhiên làm như vậy thực vật không mất phẩm gía của ḿnh như là cây cỏ, nếu không nó không thể nuôi dưỡng động vật. Điều xẩy ra là lúc này có những luật lệ và qui tắc khác điều khiển nó ngơ hầu đạt chủ đích mới, tức sắp xếp thành các cơ quan mới. Nói gọn lại, cây cỏ lúc này có h́nh thức sống cao hơn, tức động vật.
Nhưng cái chi có thể nâng tồn tại của con người lên cao thượng hơn ? Liệu có mục tiêu nào đó để con người hi sinh tính mạng ngơ hầu đạt mục tiêu cao thượng hóa, bước lên mức tồn tại cao hơn ? Giả dụ như không có, th́ thế giới này qủa là một nơi khủng khiếp. Lúc ấy chúng ta sẽ chẳng có quyền quyết đoán có mức sống nào cao hơn con người ? Nhiên liệu, bông hồng cũng không có quyền nói rằng có chi sống cao hơn nó. Giả dụ tiến tŕnh của vũ trụ chấm dứt nơi con người, th́ phải chấp nhận cây cỏ sẽ ở trên con người, bởi lẽ nó tiếp tục tồn tại cách cao thượng nơi động vật. Và động vật cũng hơn con người, bởi sự tồn tại của nó phong phú hơn nơi con người. Nhưng con người th́ lại chẳng tồn tại nơi đâu cao thượng hơn ḿnh. Rơ ràng là điều phi lư. Cho nên, phải có một trật tự nào cao hơn sự sống của con người để rằng con người có thể tiến vào. Đó là trật tự siêu nhiên, nghĩa là phải có h́nh thức sự sống khác hoàn hảo hơn h́nh thức hiện tại, cao thượng gấp trăm h́nh thức vô cơ, cây cỏ và súc vật để con người thỏa măn ước vọng của ḿnh. H́nh thức sự sống mới đó là ǵ ?
Xin thưa, là đời sống của Thiên Chúa Ba Ngôi, một đời sống vô cùng cách xa và cao thượng hơn con người. Chúng ta đă khảo sát các tiến tŕnh khác nhau của tạo vật tham dự vào đời sống cao hơn ḿnh. Nhưng khi suy gẫm về màu nhiệm ẩn dấu trong Thiên Chúa từ thuở đời đời “Tức con người được nâng lên để chia sẻ bản tính Thiên Chúa”. Th́ trong công tŕnh tạo dựng không có chi giống như vậy. Chúng ta được phép nh́n lại vài thí dụ loại suy yếu ớt trong các tạo vật đă nói đến ở trên. C̣n đời sống thần linh của Thiên Chúa, tạo vật đến muôn đời bị loại trừ, ngay cả các thiên thần. Nhưng Thiên Chúa đă thông ban đời sống quư báu này cho các thụ tạo thông minh một cách tự do và nhưng không. Ngài có thể thực hiện điều lạ lùng này bằng nhiều đường lối khác nhau. Nhưng Ngài đă mạc khải đường hướng Ngài chọn. Là trở nên Đấng chia sẻ nhân tính của chúng ta, ngơ hầu chúng ta được thông hiệp với bản tính của Ngài. Đức Kitô Giêsu Chúa chúng ta là chiếc cầu nối kết nhân loại với bản tính Thiên Chúa. Bởi v́ Ngài mang bản tính loài người về mọi sự, ngoại trừ tội lỗi. Bởi v́ Ngài có bản tính Thiên Chúa hợp nhất với Chúa Cha và Chúa Thánh Thần, nên Ngài là Thiên Chúa. Cái yếu tố định h́nh chung giữa chúng ta và Ngài là bản tính nhân loại nơi Ngài, cho nên nó là mối dây nối kết chúng ta với đời sống Thiên Chúa Ba Ngôi.
Bây giờ nếu chúng ta muốn sống đời cao hơn, nếu chúng ta muốn tháp nhập vào Thiên Chúa, nếu chúng ta muốn nâng cao đời sống ḿnh, th́ bằng phương tiện nào đó, chúng ta phải thâm nhập đời sống thần linh của Thiên Chúa. Chúng ta phải nên một với Ngài, nếu muốn chia sẻ sự sống của Ngài. Nhưng điều chi đă gợi hứng cho luật chết đi để được sống cao hơn ? Năng lực màu nhiệm nào thúc đẩy Ngôi Lời Nhập Thể, biến sự chết của mỗi người thành viên đá quá độ đến đời sống siêu nhiên ? Đó là t́nh yêu, t́nh yêu đă gợi hứng cho tất cả mọi hy sinh. Và t́nh yêu chính danh không phải là khao khát chiếm hữu, sở hữu, có được – đây là ích kỷ – mà mong ước bị chiếm hữu, bị sở hữu, bị có. Nó hy sinh bản thân v́ người khác. Biểu tượng của t́nh yêu thế gian là một ṿng tṛn, liên tục xoay quanh ḿnh bởi cái tôi, luôn luôn suy nghĩ về cái tôi. Biểu tượng của t́nh yêu như Chúa Giêsu mạc khải, là cây thập giá. Nó giang tay đến tận đời đời, ôm ấp mọi linh hồn vào ṿng tay ḿnh. T́nh yêu tội lỗi của thế gian có mẫu mực là ông Giuđa trong đêm phản bội: “Các ông cho tôi bao nhiêu tiền tôi sẽ nộp hắn cho các ông”. T́nh yêu chân thật có h́nh tượng nơi Chúa Giêsu vài giờ sau đó, khi Ngài nghĩ đến các Tông đồ và bảo quân dữ, các bạn của Giuđa kẻ ôm hôn Ngài giả dối : “Vậy nếu các anh t́m bắt ta, th́ để cho các người này đi”.
T́nh yêu, như vậy, là ban tặng bản thân và bao lâu chúng ta c̣n thân xác, c̣n hướng đến ơn cứu độ th́ nó luôn đồng nghĩa với hy sinh trong truyền thống công giáo của từ đó. T́nh yêu hy sinh một cách tự nhiên như mắt xem tai nghe. Đó là lư do chúng ta nói tới tên nhọn, lao phóng của t́nh yêu. Nghĩa là cái chi đó làm người ta bị thương, chú rể khi yêu cô dâu của ḿnh th́ ban tặng nàng chiếc nhẫn bằng vàng, bạch kim chứ không bằng đồng, sắt. Bởi lẽ vàng, bạch kim đắt giá, phải trả bằng giá cao hy sinh. Người mẹ ngồi canh đứa con đau yếu suốt đêm, không gọi nó là nhọc nhằn, mà là t́nh yêu. Nếu ngày nào đó các ông chồng quên t́nh yêu đồng nghĩa với hy sinh, ngày ấy họ sẽ cho vợ là giống vật quái gở, ích kỷ đ̣i đóng góp tiền bạc trong h́nh thức những bó hoa xinh đẹp, hoặc là mụ bà chằng hà tiện, bắt mua vàng mua bạc dưới nhăn hiệu nhẫn hôn phối. Cũng vậy họ sẽ bụng bảo dạ Thiên Chúa là cái giống ǵ ác độc, luôn đ̣i hỏi hy sinh, hăm ḿnh. Ngược lại, nếu tôi cho rằng Thiên Chúa quá yêu nhân loại, đến nỗi gởi con Ngài xuống trần để cứu chuộc loài người, là điều quá hợp lư, và nếu tôi t́m ra một người cha hy sinh mạng sống ḿnh v́ đứa con yêu, th́ tôi biết chắc rằng Con Thiên Chúa thí mạng sống ḿnh v́ bạn hữu là điều chấp nhận được: Bởi v́ “chẳng có t́nh yêu nào lớn hơn t́nh yêu của người phó mạng sống v́ bạn hữu”.
Sự so sánh như vậy thật bất toàn. Bởi v́ Chúa chúng ta làm nhiều hơn là chỉ theo luật lệ thiên nhiên. T́nh yêu của Ngài quá lớn lao. Việc hạ ḿnh, hy sinh của Ngài quá vĩ đại, đến nỗi mọi cố gắng để so sánh theo kiểu trí khôn loài người đều xa sự thật muôn trùng. Nếu như mọi t́nh nhân đều cố gắng trở nên giống người ḿnh yêu, th́ tôi không lấy làm ngạc nhiên khi thấy ai đó dâng hiến mạng sống ḿnh v́ Thiên Chúa, và những ai nên giống Ngài đến độ mang nơi thân thể ḿnh những dấu thánh của cuộc khổ nạn Chúa Giêsu. T́nh yêu là nguyên lư cho hết mọi cuộc hiến tế. Vậy th́ những người yêu cuộc đời hoàn hảo trong Chúa Kitô sẽ chết đi cho chính ḿnh. Việc chết đi này, việc thuần hóa các chi thể ḿnh như vô vàn các con thú hoang dă, việc in dấu thánh giá trên thân xác ḿnh này, được gọi là khổ chế. Như vậy Chúa Giêsu không ra luật nào mới khi nói chúng ta phải rơi xuống đất và chết đi như hạt lúa. Ngài chỉ đơn giản công bố lại kinh nghiệm chúng ta đă trải qua ngàn vạn lần trong cuộc sống, nhưng chưa học áp dụng nó trong mọi ngóc ngách của vũ trụ. Đặc biệt những t́nh huống mà linh hồn chúng ta cần thiết nhất.
T́nh yêu, bởi nó gây cảm hứng hy sinh, cho nên đối với quan điểm thế gian, là ngu xuẩn. Chẳng ai thấu hiểu người đang yêu hơn chính họ. Họ sống trong một thế giới riêng biệt. Họ hít thở ở bầu không khí khác. Họ thực hiện những điều bất ngờ, không thực, nghịch lư, và ngay cả ngu muội. Đó là luật lệ của t́nh yêu. T́nh yêu hiểu ngầm hy sinh và hy sinh xem ra là dại dột đối với thế gian. Nếu như hiểu t́nh yêu là vậy, tương đương với hy sinh, khổ chế, hăm ḿnh. Th́ mọi hy sinh là ngu xuẩn theo quan điểm thế gian. Đức Giêsu Kitô bước lên thập tự là kẻ ngu dại nhất hoàn cầu, dưới mắt thế gian. Ngài là kẻ thất bại lớn nhất lịch sử. Theo tiêu chuẩn lượng giá của loài người, Chúa chịu đựng một thất bại chưa từng thấy. Trước hết, không giữ được các bạn hữu trung thành. Phêrô tông đồ cả chối bỏ Ngài trước một cô hầu gái của thày thượng phẩm. Gioan ngả ḿnh vào ḷng Ngài trong bữa tiệc ly giữ im lặng khi thày bị kết án. Giuđa, một trong mười hai quan ṭa xét xử Israel mà Ngài chọn lên, bán đứng Ngài với 30 đồng bạc. Trong 4 phiên xử, trước 4 thẩm phán, Ngài chẳng có lấy một nhân chứng ủng hộ ḿnh. Ngài chẳng giữ nổi các bạn hữu. Phải chăng như vậy là bằng chứng tính không thành công trước cuộc đời ?
Hơn nữa, nếu như Ngài là Thiên Chúa, tại sao không thắng nổi t́nh cảm của Philatô, khi hắn tuyên bố: “Ông không biết rằng ta có quyền tha ông sao ?” Ngài có thể được tự do nếu Ngài về phe với viên thái thú toàn quyền Roma. Nhưng Ngài không làm như vậy. Cho nên, thế gian kêu rằng: “ngu xuẩn”. Nếu như quyền năng vô cùng tại sao Ngài không đánh phạt cho chết hết đám binh lính đánh đ̣n và nhạo báng ḿnh ?
Vậy th́ đúng là : - “Ngu xuẩn”, thế giới kêu to.
Nếu Ngài có khả năng làm cho các ḥn đá trở thành con cái tổ phụ Abraham mà lại không tập hợp bạn bè lúc bị bắt giữ ? - “Ngu xuẩn” thế gian hô.
Nếu có thể làm một phép lạ trước mặt Hêrôđê để hắn tha ḿnh, tại sao Ngài không làm ? - “Ngu xuẩn” thiên hạ kêu lên.
Nếu như Ngài nâng đỡ cả vũ trụ trong ḷng bàn tay, tại sao lại để ḿnh vấp ngă dưới sức nặng của cây thập tự ? - “Ngu xuẩn” thế giới la to.
Nếu tay Ngài có quyền phép phục hồi ánh sáng cho đôi mắt mù loà, âm thanh cho đôi tai điếc, th́ tại sao cho phép đanh sắc thâu qua ? - “Ngu xuẩn” thế gian kết án.
Nếu Ngài có thể chứng minh thần tính của ḿnh bằng cách leo xuống: “Hăy xuống khỏi thập tự và chúng tôi sẽ tin” Tại sao Ngài không làm theo lời họ, bước xuống khỏi cây gỗ như bước xuống ngai vàng ? - “Ngu xuẩn” thế giới cùng hô.
Nếu như một lănh tụ kích động quần chúng có lẽ Ngài thành công rực rỡ. Nhưng như một Thượng Đế Ngài bị thiên hạ đóng đinh. Thánh giá là một sự điên rồ. Và Chúa Giêsu Kitô là một thất bại cay đắng. Đó là ư kiến của thế giới. Như vậy tất cả những ai yêu mến Chúa Kitô Đấng chịu đóng đinh phải biết chia sẻ cái ngu dại của Ngài. Định luật đau khổ không phân biệt giữa tṛ và thày. Thế giới gán nhăn hiệu “khùng” cho tất cả những ai từ bỏ giàu sang, phú qúi, bạn bè, thân thích, rượu chè, khoái lạc để gia nhập nhà ḍng, tu viện. Đổi gấm vóc lụa là lấy áo thô vải nhặm và kỷ luật khắc khe. Thế giới sẽ gọi là “gă điên” những ai không đánh trả khi bị tấn công, không nguyền rủa khi bị chửi bới. Bởi lẽ làm như vậy không xứng đáng với sự điên dại của Thiên Chúa, Đấng từng tuyên bố: “Nếu người ta vả má bên phải các ngươi, th́ đưa luôn má bên trái nữa”. Thế gian sẽ chê là “ấm đầu” bất cứ những ai kiên quyết tuân theo luật lệ cổ hủ, lỗi thời của Giáo Hội về thánh thiện hôn nhân và khước từ quan điểm đương thời truyền bá dâm ô phóng đăng. Thế giới sẽ khinh khi những ai treo ḿnh trên thập tự hy sinh khi hắn có cơ may trèo xuống chơi ván xóc đĩa với các quân lính La mă để thắng bộ y phục của Chúa Kitô.
Đúng vậy, nhưng “sự ngu dại của Thiên Chúa c̣n hơn khôn ngoan loài người” và “sự khôn ngoan của thế gian này làm sao sánh được với ngu dại của Thiên Chúa ?”. Nhưng chỉ trong quan điểm của thế gian, mà chúng ta là những kẻ “ngu xuẩn”, tựa như Thày ḿnh dại dột trước Hêrôđê ! Hay như lời thánh Phaolô: “V́ Chúa Kitô chúng ta là những kẻ điên dại”. Ư niệm chung không làm ai trở thành người điên, quan điểm chung là hợp lư, tốt đẹp. Nhưng nó không khuyên ai leo núi để chịu vất vả, cũng chẳng ném ai xuống biển. Ư kiến chung là không bạo động, vậy mà “Nước trời phải cướp lấy bằng sức mạnh, và những kẻ nào mạnh mẽ mới được vào”. Ư kiến chung không bảo ai phải thí mạng sống ḿnh. Nhưng Chúa nói: “Ai mất mạng sống ḿnh v́ Thày và v́ Phúc âm, sẽ t́m lại được nó”. Đôi khi đời sống chỉ được cứu khi bước vào nguy hiểm, liều chết trong gang tấc, nhảy xuống vực thẳm (như cháy nhà chẳng hạn). Nhưng quan điểm chung không khuyên ai làm một bước nhảy nguy hiểm. Đôi lần binh sĩ phải mở đường máu qua ṿng vây quân thù. Nhưng lúc ấy phải liều chết. Ư kiến chung chẳng bao giờ khuyên người ta quyết định liều lĩnh như vậy. Để vào nước trời đôi khi người ta phải móc mắt bỏ đi. Nhưng ư kiến chung không ai làm như vậy. Quan điểm chung là người ta chết v́ bắt buộc phải chết. Nhưng t́nh yêu khiến người ta chết để được sống. Và cũng luân lư đó mà t́nh yêu Chúa Kitô, Đấng chịu đóng đinh, đă sản xuất ra thượng trí khôn ngoan của thiên đàng ở cái giá “ngu dại” trước mặt người đời. Nó làm cho người ta từ bỏ sự sống ḿnh, để được lại đời sau, làm cho người ta bán hết gia tài để mua viên ngọc quư, làm cho người ta ném thế giới đi như đồ vặt vĩnh, cười vào mặt thần chết và phát biểu như một vị thánh tân thời nói: “Tôi chẳng cần tuân phục để chết, nhưng cần để sống”. Điều này không có nghĩa Tin Mừng của Chúa Giêsu là Phúc âm của khổ đau.
Xin suy nghĩ kỹ những ḍng sau đây của Đức Hồng Y Newman: “Quan điểm cuộc đời này để hưởng thụ khoái lạc và hạnh phúc mang nặng tính nông cạn. Đối với những ai nh́n kỹ bên dưới bề mặt của sự việc th́ dễ dàng nhận ra câu truyện khác hẳn. Một cách sâu sắc hơn nhiều, học thuyết thánh giá cũng dạy cùng một bài học mà thế gian dạy cho những ai sống lâu và có nhiều kinh nghiệm sống, thấu hiểu về đau khổ. Thế gian này chỉ ngọt ngào ngoài miệng, trong ḷng đầy đắng đót, chua cay. Nó làm cho chúng ta đầu tiên là hài ḷng, nhưng cuối cùng không được vậy. Bề ngoài coi nó vui vẻ trẻ đẹp, nhưng bên trong toàn xấu xa, khổ ải ! Khi người ta sống đủ lâu, họ sẽ la to lên với sách giảng viên: “Phù vân, mọi sự thảy đều phù vân”. Nếu không được tôn giáo hướng dẫn, họ buộc phải đi xa hơn và nói:
Mọi sự thảy là phù vân, là lao tâm khổ tứ, là thất vọng, là buồn sầu, là khổ đau.” Sự phán xét nghiêm ngặt của Thiên Chúa về tội lỗi con người ta, đă nằm sẵn trong thế giới này rồi. Nó bắt buộc người ta phải khóc than đau đớn dù muốn hay không. Vậy th́ thánh giá Chúa Kitô đă dạy chúng ta nếm trước cái kinh nghiệm thảm sầu ấy của thế giới…. Phúc âm ngăn cản chúng ta nh́n nó cách hời hợt, mà t́m những vui thú chóng qua trong sự vật. Nó cấm chúng ta t́m kiếm vui sướng tức thời, để ban cho chúng ta niềm vui trong sự thật và viên măn đời sau. Nó khước từ chúng ta thỏa măn ban đầu và nói rằng nếu bạn khởi sự bằng vui sướng, bạn sẽ kết thúc trong đau khổ. Nó khuyên chúng ta nên khởi sự với thánh giá Chúa Giêsu, và nơi thánh giá ấy chúng ta sẽ t́m thấy đầu tiên là khổ đau, nhưng sau đó là b́nh an và vui mừng nổi lên từ đau khổ đó. Thánh giá sẽ dẫn đưa chúng ta từ khóc than, hối cải, khiêm tốn đến cầu nguyện, ăn chay, đánh tội và phục sinh. Chúng ta sẽ than khóc v́ tội lỗi, chịu đau khổ với Đức Kitô, nhưng sẽ được vui mừng và hạnh phúc lớn lao hơn các nỗi thống khổ cũ, lớn lao hơn những lời hứa của thế gian, mặc dù thế gian chẳng thể hiểu, chẳng thể tin được điều này. Nó c̣n chế nhạo ư niệm về chân lư ấy, bởi nó chưa hề nếm thử. Có người c̣n cho là ngôn từ rỗng tuếch mà các tu sĩ nam nữ thấy tiện nên dùng, cố gắng tự thuyết phục về nội dung của nó. Và đem ra tuyên truyền cho người khác. Nhưng thực tế chẳng có chứng cớ nào cả, chẳng ai cảm nhận được ư nghĩa.... Nhưng sự thật là, chỉ kẻ nào khởi sự với thế giới vô h́nh mới hưởng được đầy đủ thế giới hữu h́nh, kẻ nào đầu tiên khước từ nó, mới thụ hưởng nó chân thật hơn. Kẻ nào trước hết, chay tịnh, rồi mới tận hưởng bữa tiệc linh đ́nh. Kẻ nào học biết không lạm dụng nó, mới thừa hưởng sự giàu sang của nó. Và chỉ những ai coi nó như chiếc bóng của thế giới đang tới và v́ vậy không ngần ngại khước từ nó, th́ đạt được điều chân thật.
(Thập giá Chúa Kitô và thế giới)
Như vậy chủ đích của hăm ḿnh không phải để hủy hoại tự do, nhưng kiện toàn nó: Tự do không có nghĩa muốn làm chi cũng được, nhưng có nghĩa làm điều xứng đáng. Người ta không tự do khi sống phóng túng, tăng cường ảnh hưởng của tội nguyên tổ. Hăm ḿnh là bóc trần cái “bản ngă” ích kỷ và làm chúng ta tự do hơn để theo chân Chúa. Linh hồn càng tháo cởi được các xiềng xích buộc ḿnh với các thói xấu thế gian, th́ càng tự do hơn, càng trở về với chính ḿnh. Như tên say sưa luôn bị ám ảnh bởi rượu chè, th́ các thánh luôn bị cái “bản ngă” thanh sạch chiếm cứ. Như thế có khả năng tất cả chúng ta đều trở nên thánh thiện hay thiêng liêng hóa như con cái Đức Chúa Trời, giống như viên đá sù ś có khả năng trở thành một pho tượng đẹp. Nhưng trước khi nó trở nên pho tượng nó cần được đục, đẽo gọt trong tay các nghệ sĩ tài hoa. Các nghệ sĩ này biết cách loại bỏ đi những phần thừa thăi của tính ích kỷ, ngơ hầu tỏ lộ ra h́nh ảnh xinh đẹp mới mẻ của Chúa Kitô.
Cho nên hy sinh hăm ḿnh tự nó không phải là mục tiêu nhắm tới, nhưng là phương tiện cần thiết để đạt mục tiêu. Những ai tự thực hành kỷ luật như cốt yếu của tôn giáo, và sẵn sàng khước từ tạo vật của Thiên Chúa như sự dữ, th́ luôn tỏ ra kiêu căng. Nhưng từ bỏ vật chất hiểu theo đúng nghĩa lành mạnh là phương tiện duy nhất để gắn bó với Thiên Chúa. Tuy nhiên không có hy sinh thực sự, nếu thiếu t́nh yêu Thiên Chúa. Thánh Phaolô đă nói rằng bác ái, thương người, hy sinh, bố thí và ngay cả tử đạo nếu thiếu ḷng yêu mến Thiên Chúa th́ không đáng phần thưởng đời đời: “Giả như tôi có đem hết tài sản và cơ nghiệp ra bố thí, hay nộp cả thân xác tôi để chịu thiêu đốt, mà không có đức mến, th́ cũng chẳng ích ǵ cho tôi” (1 Cor 13, 3). Người thanh niên trong trường t́nh bỏ hết mọi t́nh bạn khác và tập trung vào một cô gái để diễn tả t́nh yêu của ḿnnh với cô ta. Th́ trong trật tự siêu nhiên linh hồn cũng phải từ bỏ ḷng quyến luyến các tạo vật thế gian, để bày tỏ t́nh yêu của ḿnh với Thiên Chúa. Nó chỉ gắn bó với một ḿnh Thiên Chúa mà thôi.
Quá khứ tồn tại nơi chúng ta như những thói quen, như những cắn rứt lương tâm v́ tội lỗi, như những khuynh hướng lặp lại tội quen phạm. Các kinh nghiệm quá khứ lưu thông trong máu huyết, trong tiềm thức, ngay cả trong lối ăn vận hàng ngày của chúng ta. Cho nên phán xét của ngày mai cũng luôn ám ảnh chúng ta, gây nên những lo âu, và sợ hăi, kinh khiếp và bồn chồn nơi mỗi người, làm cho chúng ta cảm thấy bất an và thấp thỏm. Con ḅ hay con ngựa chỉ sống trong giây phút hiện tại, không hề cắn rứt lương tâm hoặc lo lắng. Nhưng con người không được an b́nh như vậy. Họ không những kéo lê quá khứ mà c̣n mang gánh nặng tội lỗi trên ḿnh, lo âu về tương lai vĩnh cửu !
Và bởi v́ quá khứ có mặt ở trong con người dưới h́nh thức lương tâm cắn rứt và tương lai trong các lo lắng. Cho nên phương pháp duy nhất để con người thoát khỏi gánh nặng là hạ quyết tâm vững chắc tránh xa tội lỗi. Bước đầu tiên là phải tẩy rửa quá khứ. Ở bước này phải phân biệt tha thứ và đền bù v́ những tội lỗi nhớ đuợc. Nhiều người nghĩ rằng một khi trót phạm tội, điều cần thiết là quên nó đi, cái ǵ là quá khứ hăy để nó trôi vào dĩ văng. Nghĩ như vậy là sai lầm. Số người khác cũng sai lầm tương tự khi cho rằng, một khi phạm tội và được tha thứ, chẳng cần phải làm chi xa hơn nữa. Cả hai cái nh́n này đều chưa đầy đủ. Bởi nó thiếu t́nh yêu, ngay khi linh hồn tiếp xúc với Chúa Giêsu và nhận ra rằng đă xúc phạm nghiêm trọng đến Ngài, một t́nh yêu vô bờ, th́ công việc đầu tiên nghĩ tới, sau khi được thứ tha là giống như ông Giakêu “Tôi xin đền bù mọi sự”. Chúa chúng ta, khi thiết lập bí tích ḥa giải đă nói rơ ràng rằng: Có sự khác biệt giữa tha thứ và tháo gỡ quá khứ, đó là lư do sau khi xưng tội, th́ lănh nhận công thức giải tội, hay ḥa giải, và là lư do, một khi đă được thứ tha, th́ linh mục giải tội nói: “Việc đền tội là…” tức phải đọc bao nhiêu kinh cầu nguyện. Bao nhiêu việc lành, hăm ḿnh, để đền v́ phần tội đă xưng thú.
Tính hợp lư của việc đền bù này tỏ hiện rơ ràng, nếu chúng ta diễn giải các xúc phạm đến Thiên Chúa bằng một thí dụ cụ thể. Giả dụ tôi ăn cắp của bạn chiếc đồng hồ đeo tay. Khi lương tâm ray rứt, tôi quyết định thú nhận với chủ nhân và nói “liệu anh tha tội cho tôi không ?” Dĩ nhiên bạn tha, nhưng chắc chắn sẽ đ̣i lại chiếc đồng hồ và nói: “Vậy th́ xin trả lại nó cho tôi.” Trả chiếc đồng hồ là bằng chứng rơ ràng ḷng hốn hận chân thành của tôi. Ngay cả các con trẻ chơi với nhau cũng vậy. Chúng cũng bồi thường xứng đáng hay cân bằng khi bị ray rứt v́ tội lỗi: Đứa trẻ chơi đá banh chẳng may làm vỡ kính cửa sổ. Hắn tự động nói: “Con sẽ mua đền tấm khác”. Chỉ tha thứ mà thôi không tháo gỡ được xúc phạm. Nếu chúng ta nói với ai đó sau khi phạm tội, đóng một chiếc đinh vào cột, mỗi lần được tha thứ th́ nhổ chiếc đinh ra, chẳng bao lâu khám phá ra rằng, chiếc cột đầy các lỗ đinh, lúc đầu, chúng đâu có lỗ đinh nào ? Tương tự như vậy, chúng ta chẳng thể nào trở lại thời trong trắng khi mà tội lỗi chưa phá huỷ. Khi chúng ta quay lưng với Thiên Chúa do phạm tội chống lại Ngài, chúng ta đă đốt cháy chiếc cầu nối kết. Bây giờ phải kiên nhẫn bắc lại chiếc cầu. Một doanh gia mắc nợ khổng lồ, sẽ thấy ḿnh mất hết uy tín, chẳng c̣n khả năng tiếp tục buôn bán. Tội của chúng ta cũng vậy, phải thục hồi cho Thiên Chúa nếu muốn c̣n tiếp tục công việc của sự sống.
Cho nên, đền bù là hành động trả nợ cho các tội đă phạm. Khi việc đó đă làm, Thiên Chúa nối lại t́nh nghĩa với chúng ta. Ḷng tha thứ của Ngài là sự phục hồi mối tương quan yêu mến. Giống như khi chúng ta xúc phạm đến bạn hữu, chúng ta sẽ chẳng cảm nghiệm được bạn thứ tha, cho đến khi lại giao tiếp vơi nhau trong tương kính. Ḷng thương xót của Thiên Chúa luôn sẵn sàng. Sự tha thứ của Ngài luôn hiện diện. Nhưng chúng không hoạt động cho đến khi chúng ta tỏ bày cho Ngài biết chúng ta thực sự cần đến. Người cha trong dụ ngôn đứa con hoang đàng luôn có ḷng thứ tha, chờ đợi hắn trở về. Những đứa con chưa trở về th́ làm sao ông ban bố sự tha thứ ấy ? Cho tới lúc hắn thay đổi ư kiến, hối hận và trở về xin tha thứ. Hắn đă thực hiện như vậy và việc đền bù là hắn xin chỉ làm một tôi tớ trong gia đ́nh mà thôi. Bao lâu chúng ta c̣n gắn bó với sự dữ, bấy lâu việc tha thứ vô phương thực hiện. Điều đó thật đơn giản giống như luật của sự sống vậy. Nếu chúng ta sống thẳm sâu trong hang tối th́ làm sao ánh sáng mặt trời có thể chiếu tới chúng ta ? Và chẳng bao lâu đôi mắt chúng ta sẽ đui mù. Việc thứ tha như vậy không có tính tự động để được ơn ấy, chúng ta phải sẵn sàng đón nhận. Cái bằng chứng của ḷng đớn đau v́ lỗi phạm là việc chúng ta vui ḷng nhổ sạch rễ của nết xấu trong ḿnh. Nết xấu thúc đẩy chúng ta phạm tội. Người ghen ghét hàng xóm láng giềng và đi xưng tội, nhưng chỉ được tha nếu hắn sẵn ḷng tha thứ cho kẻ thù: “Nếu anh em không tha thứ, th́ Cha của anh em, là Đấng ngự trên trời, cũng sẽ không tha lỗi cho anh em” (Mc 11, 26).
Tự yêu ḿnh là nguồn gốc mọi hỗn loạn. Sai lầm trong lối sống, đưa đến một loạt những thói xấu mà các nhà đạo đức gọi là bẩy mối tội đầu. Chúng thuộc tính ích kỷ mà người có đức tin phải tránh xa. Bẩy mối tội đầu là 7 ngọn cờ của các tính xấu. Chúng là: Kiêu ngạo, hà tiện, ganh tị, dâm ô, giận ghét, tham ăn và lười biếng. Để có thể chống lại bẩy thói xấu này. Chúng ta cần sáng suốt nhận diện chúng nơi bản thân.
* Kiêu ngạo: Là tự đánh giá cao, vượt xa cả sự thật. H́nh thức cao nhất của nó là biến ḿnh thành luật lệ cho mọi người. Tiêu chuẩn xét đoán luân lư là hắn, thượng đế là hắn. Hắn là trung tâm vũ trụ, không ai bằng hắn.
Trong văn hóa tân thời, kiêu ngạo núp dưới h́nh thức đẹp đẽ hơn: Thành công và nổi tiếng. Khao khát của đàn ông tân thời là được người ta phục vụ rượu tốt nhất, của phụ nữ tân thời là quần áo bảnh bao nhất, của học sinh tân thời là đầu tóc bù xù nhất. Ở điểm này, chúng ta thấy hiện tượng diêm dúa cực kỳ nhất của ích kỷ. Nó khiến những kẻ hành động như vậy phải được chú ư, nếu không họ chẳng thể chịu nổi. Ngoài ra phê b́nh, chỉ trích, nói xấu, lăng nhục, lời chua cay là những việc làm khác của cái tôi ích kỷ, mục tiêu của nó là nâng cao bản thân lên trên xác chết của tiếng tăm thiên hạ. Mỗi sự hạ thấp danh giá người khác là một sự bành trướng bản thân ḿnh. Nếu người ta càng cảm thấy ḿnh quan trọng th́ càng nổi giận nếu không được trọng vọng. Những ai nịnh hót ḿnh, th́ được coi là khôn ngoan, ngược lại, những ai phê b́nh th́ bị gán cho là ngu ngốc.
Kiêu ngạo lại có bẩy nhánh: 1/ Khoe khoang hay tự tôn vinh bằng lời nói. 2/ Ḷng yêu nổi tiếng tức yêu thích lời khen của kẻ khác. 3/ Giả h́nh: giả vờ đạo đức, thánh thiện. 4/ Cứng cổ, từ chối ư kiến kẻ khác. Ư kiến của ḿnh là hơn hết. 5/ Bất ḥa, không từ bỏ ư kiến sai lầm. 6/ Căi cọ, gây gỗ bất cứ ai khác ư kiến với ḿnh. 7/ Không vâng lời, khước từ tùng phục bề trên. Thường khi những người ưa thích nổi tiếng, coi ư kiến ḿnh quan trọng hơn, hay hơn kẻ khác, thường không hay vâng lời. Họ coi trọng thắng lợi hơn là ích chung. Đó là lư do tại sao họ hay từ chối quà cáp không giao đúng giờ, đúng lúc khi họ tỏ ư muốn có. Họ ưa thích trừng phạt thiên hạ khi không vừa ư. Khi tranh căi họ không cần biết sự thật nhưng chỉ cần thắng cuộc, làm như ḿnh hay ho nhất, khẳng định ư kiến ḿnh dẫu nó sai.
* Hà tiện: Là thói xấu thứ hai gây nên muôn vàn giống tội. Nó là biến thể của bản ngă cá nhân, lan sang chiếm hữu của cải vật chất, để thỏa măn các nhu cầu vật chất, tinh thần của ḿnh. Sự suy đồi bắt đầu từ thu tích tài sản như mục tiêu, chứ không như phương tiện, cách mà tài sản được thu tích. Họ bất chấp quyền lợi kẻ khác, bủn xỉn trong việc tiêu dùng. Họ làm giàu không giới hạn. Họ không dám dùng của cải phục vụ các nhu cầu tha nhân.
Hà tiện là dấu hiệu người không tin cậy vào Thiên Chúa nữa. Họ tự quan pḥng cho ḿnh: “Nó đích thị là người chẳng lấy Chúa làm nơi ẩn náu, nhưng chỉ tin cậy vào đồng tiền đống của và khoe khoang mưu độc của ḿnh” (Tv 52,9). Nếu không sửa chữa sớm, tính hà tiện sẽ gây nên các nết xấu khác nữa trong đời sống con người. Thí dụ vô cảm trước đau khổ tha nhân, lo lắng bồn chồn trước tương lai, ước muốn không đúng có nhiều hơn nữa. Bạo lực chống kẻ khác để bảo vệ tài sản của ḿnh. Nói dối để thu tích thêm nhiều, phản bội, lừa đảo như trường hợp của Giuđa.
Ưa thích quá đáng đời sống nhung lụa cũng là dấu chỉ của hà tiện. Nó chứng tỏ linh hồn trần trụi phải lấy khoái lạc vật chất che đậy. Con người càng cần đến trang điểm bên ngoài như vàng bạc kim cương, ngọc ngà, châu báu càng chứng tỏ sự nghèo nàn của tâm hồn. Hội hè, đ́nh đám thường xuyên cũng là dấu chỉ trống rỗng trong tâm hồn. Người ta phải lấy những náo loạn vật chất để bù đắp lại. Lúc ấy cái “có” bên ngoài lẫn lộn với hữu thể căn bản. Người ích kỷ luôn tưởng rằng ḿnh có giá trị bởi v́ ḿnh chiếm hữu nhiều của cải ! Đây là giống tội tày đ́nh gây nên nhiều khinh bỉ khi chúng ta xem thấy nó nơi kẻ khác, và kiêu ngạo nơi bản thân ḿnh. Tâm lư thông thường chứng tỏ rằng con người hà tiện tàng h́nh dưới cái vỏ “tận tụy công việc”, rất khó sống đời sống tinh thần. Hắn có nhiều ảo tưởng và sai lầm rằng ḿnh chẳng thiếu thốn điều chi, đầy đủ mọi sự, tự măn hết cỡ. Cái mà hắn công nhận ḿnh c̣n thiếu, là những thứ thỏa măn cho thân xác hắn. Phúc âm Marco kể (10,23): “Và Chúa Giêsu nh́n chung quanh, và nói với các môn đệ: Người giàu có khó vào nước Đức Chúa Trời biết bao”.
* Ganh tỵ: Là thói xấu có tâm lư buồn rầu trước hạnh phúc của tha nhân, nhất là hạnh phúc đó lại vượt trên tính cao ngạo của ḿnh. Người giàu thường khi hà tiện, th́ kẻ nghèo hay ghen tương. Người ghen tương căm ghét bất cứ ai hạnh phúc, vui vẻ. Hắn coi như người khác ăn cắp của hắn, nếu họ có tiền bạc, sắc đẹp, hạnh phúc, b́nh an, duyên dáng, học thức… ganh tỵ thúc đẩy đàn bà xấu xí ném những lời chua cay vào các phụ nữ khác đẹp hơn họ và gọi những người khôn ngoan là ngu dại ngớ ngẩn. Các kẻ ghen tương không với lên được, th́ họ kéo thiên hạ xuống. Tính ganh tỵ khiến người ta hợm ḿnh, thấp kém học làm sang, luôn ghen ghét, luôn đ̣i hỏi, sở hữu. Đối với kẻ hay ganh tỵ, những ai lịch sự họ gán cho hai chữ “ngạo nghễ”, những ai đạo đức hai chữ “giả h́nh”, những ai giáo dục tốt ba chữ “con nhà ṇi”, những ai học thức hai chữ “mọt sách”. Ganh tỵ khởi đầu bằng câu hỏi: “Tại sao tôi không sở hữu những thứ người khác có ?” Và kết luận: “Tại v́ họ có những khả năng mà tôi không hề có”. Thế rồi sinh ra thù oán. Nó không bao giờ tôn trọng, kính nhường ai và nhất là không khi nào biết nói “cám ơn”.
Ganh tỵ khởi sự quá tŕnh của ḿnh bằng cách hạ bệ thanh danh tha nhân hoặc kín đáo hoặc kể truyện bịa đặt, nói xấu, lép xép, rỉ tai và các nội dung khác tương tự, nghĩa là khi thấy có hiệu quả, người khác bị hạ bệ là ḿnh vui mừng. Sẽ là tội trọng nếu ghen tương tấn công sự tiến bộ thiêng liêng hay tông đồ của kẻ khác. Đau đớn v́ thành công của họ.
Một trong những đường lối chữa trị biểu hiện của ganh tỵ trong bản thân chúng ta là đọc một kinh cầu nguyện ngay sau khi cảm thấy cơn bệnh nổi lên, v́ thành công của ai đó. Dâng họ lên Thiên Chúa và cầu chúc họ tốt đẹp hơn nữa. Lúc ấy chúng ta đập nát cơn ghen tỵ tâm lư tự nhiên. Phương thế thứ hai là cố gắng ganh đua với đối tác gây ghen tương cho ḿnh. Hội Thánh có nhiều gương sáng của các thánh không phải để đè nén chúng ta, nhưng để khích lệ con cái ḿnh, không phải để làm chúng ta nhát đảm v́ các yếu đuối của ḿnh, nhưng thúc đẩy chúng ta tiến lên. Chúng ta hăy để ư đến nhau, làm sao cho người này thúc đẩy người kia sống yêu thương và làm những việc tốt.” (Dt 10,24).
* Dâm ô: Là ước ao vô độ những khoái lạc xác thịt, là đĩ điếm trong t́nh yêu, là bành trướng ích kỷ tới độ cái tôi chiếu rọi vào thân thể người khác. Cái tôi yêu đương dưới ảo tưởng rằng “em” đang được yêu đương, nhưng thực sự đang bị lợi dụng để thỏa măn cái tôi. T́nh yêu thực hướng về người ḿnh yêu như đối tượng duy nhất và không thay thế được. Nhưng dâm ô loại bỏ mọi suy nghĩ về người khác, v́ thế, chỉ kinh nghiệm thỏa măn thú tính của ḿnh. Ngày nay người ta đồng hóa dâm ô bằng nhiều nhăn hiệu diêm dúa, như văn chương, nghệ thuật, tâm lư, với cái cớ rằng tội ấy là cần thiết cho sức khỏe, khẳng định ḿnh, viên măn thói đời …Thực ra, dâm ô là một bệnh biến dạng nhân cách từ tinh thần đến xác thịt, từ cái tôi cao thượng đến cái tôi thấp hèn. Nhiều trường hợp dâm ô quá độ sinh ra từ lương tâm bất an, từ ước muốn trốn thoát bản ngă sang nhân vật thứ hai. Đôi khi ngược lại, bắt người ta tùng phục sự ích kỷ của ḿnh, làm nô lệ tính dục ḿnh. Ở mức độ cuối cùng này, tính dâm ô thấy rằng trốn thoát khỏi bản thân hay biến ḿnh thành ngẫu tượng không kéo dài được lâu. Bởi v́ linh hồn bị lương tâm cắn dứt, bắt trở về với bản thân và như vậy bản thân trở thành hỏa ngục nội tại. Kết quả của dâm ô là ḷng ghét bỏ Thiên Chúa và từ chối cuộc sống vĩnh hằng v́ Thiên Chúa là quan ṭa và cuộc sống đời đời là nỗi thất vọng. Quá độ của xác thịt xóa bỏ mọi nguồn nghị lực tinh thần đến mức, cuối cùng người ta không c̣n khả năng phán đoán lành mạnh trong bất cứ lănh vực nào nữa.
Chẳng có dục vọng nào gây nên kiếp nô lệ nhanh chóng như dâm ô. Chẳng có nết xấu nào phá hủy nhân cách, trí khôn, ḷng muốn nhanh lẹ như tội xác thịt. Nó làm bại hoại lư trí con người theo 4 mặt: 1/ Sự hiểu biết: Dâm dục làm cho trí khôn ra đần độn, mù quáng, không c̣n khả năng hiểu biết sự thật; 2/ Thiếu khôn ngoan và giảm giá trị cuộc sống. Như vậy người ta trở nên vội vàng, hồ đồ trong phán đoán; 3/ Vô tâm do quá tập trung vào hưởng thụ ích kỷ nên không nghĩ đến người khác nữa; 4/ Bất thường, hay đổi thay, bởi v́ ḷng muốn đă ra yếu đuối, mất khả năng quyết định vững chắc.
* Giận dữ : Là thói xấu ước muốn mạnh mẽ trừng phạt người khác. Ở đây tôi không đề cập đến nổi nóng chính đáng như Chúa chúng ta khi Ngài đuổi con buôn ra khỏi đền thờ, những thứ giận dữ trái phép. Nó thể hiện trong những nết xấu, trả thù, để bụng, giận hờn, âm mưu, đập phá, kéo bè đảng… H́nh thức dối trá của nóng giận nơi những kẻ ích kỷ là ước muốn “ngang bằng” ăn miếng trả miếng, mắt đền mắt, răng đền răng, xin tí huyết cho biết tay nhau. Trên mặt báo chí và sân khấu người ta gán cho giận dữ nhăn hiệu “phẫn nộ công chính”. Nhưng sự thật, nó vẫn là căn bệnh ám ảnh người ta đe dọa, thịnh nộ, ác độc, tà ư và cuối cùng là bất b́nh nổi loạn. Những người có lương tâm xấu thường là những kẻ hay nóng giận. Thí dụ kẻ trộm cướp sẽ nổi sùng khi người ta nói đến tật xấu của hắn, nói hắn là tên ăn trộm. Người lương thiện không có thái độ ấy. Người phối ngẫu bất trung sẽ nổi sùng khi bị bắt quả tang ăn vụng. Đàn bà hay ghen tương và độc ác sẽ đổ giận lên đầu người ăn kẻ ở trong gia đ́nh. Những người mắc thói xấu ích kỷ thường phản ứng cực kỳ tàn bạo khi đụng chạm đến tự ái của họ và khi các người tốt khiển trách họ bằng các nhân đức th́ bị bôi xấu cách ma quái.
Có những mức độ giận dữ khác nhau. Đầu tiên là cảm xúc mạnh – tức nhạy bén và bất nhẫn với những bất tiện nhỏ nhặt. Cà-phê lạnh buổi sáng, báo chí đến chậm, cũng làm họ cằn nhằn giận dỗi. Mức độ thứ hai là nổi sùng với những cử chỉ đe dọa, mặt đỏ gay, sôi máu và ngay cả phá phách đồ dùng. Những biểu hiện này chứng tỏ tội cáu giận không cho phép ai can thiệp vào việc thỏa măn khát vọng ích kỷ của họ. Mức độ thứ ba cũng là cuối cùng, khi có một thể hiện bạo lực thể xác chống lại người khác. Nói rơ hơn là dùng chân tay ẩu đả tha nhân. Lúc ấy ḷng hận thù t́m đền bù, làm thiệt hại đối phương hoặc bằng tự vẫn. Nhiều người không nhận ra tác hại quỷ quái của nóng giận trong linh hồn ḿnh, cho đến khi tự ái bị xúc phạm. Giận dữ ngăn cản nhân cách phát triển, làm ngưng mọi tiến bộ thiêng liêng – không những v́ nghĩ nó khuấy động tâm trí và thiếu phán đoán công bằng, nhưng nó c̣n làm mù quáng trước quyền lợi tha nhân, phân tán suy tư, điều kiện cần thiết để được ơn thánh Chúa soi dẫn. Nóng giận luôn luôn là hậu quả của một vài thất bại do cái tôi xây dựng nên. Sửa chữa nó nơi tha nhân là việc rất khó khăn. Bởi v́ nó đă đâm rễ sâu vào tính kiêu ngạo của con người ta rồi, mặc dầu ít kẻ ích kỷ chấp nhận lư thuyết này. Nhiều người thà cho thân xác bị tổn thương hơn là cái tôi bị hạ nhục.
* Mê ăn uống: Là lạm dụng khoái lạc hợp pháp Chúa đă gắn liền với việc ăn uống. Sinh hoạt ăn uống là phương tiện cần thiết để duy tŕ sự sống. Cái xấu của nó là quá độ, t́m sự sung sướng trong ăn uống quá mức. Ăn uống để bảo tồn sự sống. Nó có hai h́nh thức: ngoài giờ qui định và t́m cao lương mỹ vị. Tham lam ăn uống núp dưới h́nh thức sức khỏe tốt, nhung lụa, t́nh dục, sống sang trọng tiện nghi, hợp thời đại. Thế hệ hai cằm, bụng bự, coi dục tính này là đương nhiên, không coi nó tội nặng. Chúng chẳng nghĩ ǵ đến hy sinh, hăm ḿnh, khổ chế nữa. Tính quỷ quái của nết xấu này nảy sinh từ sự kiện nó làm cho linh hồn nô lệ thân xác và như vậy làm suy yếu đời sống trí thức và luân lư của người ta.
* Lười biếng: Là thói xấu cuối cùng của bẩy mối tội đầu, tức bảy nguyên nhân chủ yếu sinh sản ra tội lỗi. Lười biếng là bệnh của ḷng muốn, làm cho người ta bỏ bê bổn phận. Về phương diện thường thức lười biếng có dạng ươn ái, yêu dễ dăi, nhàn hạ, ở không, lănh đạm, vô cảm, trốn tránh công việc, lườn khươn, tŕ hoăn, chần chừ, lăng phí thời gian, dông dài… về mặt tinh thần lười biếng biến dạng thành lạnh nhạt, gớm ghét đọc kinh cầu nguyện, ươn lười thờ lễ, không ưa đời sống thiêng liêng. Lười biếng ghét sống kỷ luật. Họ ưa nh́n xem các h́nh ảnh trên báo chí và không bao giờ đọc một ḍng chữ. Nếu có đọc th́ sách họ ưa thích là tiểu thuyết dâm ô, lăng mạn, tục tằn. Họ chẳng khi nào đọc nội dung nặng nề, nhưng hữu ích, như triết học, thần học, toán học… Họ tự gán cho ḿnh là bao dung, tiến bộ, tầm nh́n rộng răi. Tuy nhiên họ không có nghị lực tinh thần để sáng tác, t́m ṭi chân lư. Họ khườn khĩnh trong mọi sinh hoạt, ở không, chẳng muốn vận dụng thân thể. Người ươn lười không yêu mến ai ngoài cái thân thể của ḿnh, cũng chẳng ghét ai, chẳng sợ nguy hiểm. Họ sống là để sống và cũng chẳng có mục tiêu nào để chết. Họ tự mục nát với thời gian, chứ không phải v́ lao động mệt nhọc. Người lười biếng quả là gánh nặng cho mọi người chung quanh, v́ họ không hề phục vụ ai, mục tiêu nào, mà chỉ tiêu thụ và đ̣i người khác hầu hạ. Xă hội càng nhiều người lười biếng càng trở nên tồi tệ. Người ươn lười là kẻ ích kỷ nhất v́ họ tập trung mọi sự vào thân thể ḿnh. Về căn bản, người ươn lười t́m lối thoát khỏi các trách nhiệm tinh thần và xă hội, với trông đợi ai đó săn sóc cho ḿnh. Thực chất hắn là một tay ăn bám, sống nhờ lao động của kẻ khác. Hắn đ̣i hỏi thiên hạ nuôi nấng hắn, cung cấp lương thực thực phẩm và nhu cầu khác cho hắn để sống dễ dăi, nhung lụa. Hắn yêu cầu đặc quyền ăn bánh mà không phải kiếm ra ! Hắn là một kẻ vô ích trong cộng đồng.
Việc cật vấn lương tâm hàng ngày phải dựa trên một trong bẩy nết xấu chủ yếu của tính ích kỷ. Nó rất khó khăn, bởi lẽ con người ta không mấy khi chấp nhận sự thật về bản thân. Chúng ta thường thiếu lương thiện với ḿnh, lừa dối ḿnh bằng những biện minh tâng bấc: Vua Đavit cầu xin Thiên Chúa lục xét lương tâm ḿnh, kẻo nếu làm lấy, vua sẽ bỏ qua vài tội nghiêm trọng. Tuy nhiên biết ḿnh chân thật lại là một phần thưởng. Bởi lẽ biết ḿnh và mạc khải từ Thiên Chúa thường đi đôi với nhau. Càng khám phá ra ḿnh như sự thật khách quan càng cảm thấy cần đến Thiên Chúa và lúc ấy Thiên Chúa tỏ ḿnh ra cho linh hồn tốt lành ấy. Họ trở nên đơn sơ chân thành và dễ mến, ngược lại càng mù mờ về ḿnh, con người ta càng trở nên lắt léo phức tạp. Tâm hồn không chịu phân tích ḿnh là tâm hồn chứa đầy ngầm ư và quan tâm rắc rối. Cái phức tạp của nó sinh ra bởi thiếu sự thâm nhập sâu xa vào tính nết của ḿnh. Họ thất bại không phơi bày được hết sự thật bản thân và không hội tụ năng lực vào một mục tiêu. “Tôi có tính khí xấu, tôi uống rượu quá nhiều, tôi hay ch́ chiết, hay chỉ trích người, tôi lười biếng” là những lời than phiền cửa miệng của những tâm hồn c̣n chút cao thượng, chúng là những mục tiêu quan trọng phải trừ khử. Người ta không dễ dàng chấp nhận nếu không có quyết tâm mạnh mẽ ḥng thoát ra khỏi các thói quen xấu. Sau đó chúng ta phải nhận diện chúng và bất cứ nết xấu nào khác để xóa bỏ. Có bốn bước để gỡ ḿnh ra khỏi tính hư nết xấu.
Thứ nhất: Soi rọi vào tâm hồn. Đây là bước cần thiết ngơ hầu chúng ta cách ly các nết xấu và xem nó như một tội nặng. Chúng ta ngạc nhiên khi người khác chỉ trích ḿnh về một vài khuyết điểm chứng tỏ chúng ta chưa tỉnh táo đủ để biết rơ ḿnh. Một số người c̣n sợ không dám khám xét lương tâm, bởi những hậu quả tai hại của việc t́m ra các nết xấu. Họ giống như người hèn nhát kia không dám mở phong thơ, v́ khiếp sợ tin buồn của nó. Nhưng can đảm nh́n vào nội tâm lại tương đương với chuẩn bệnh phần xác. Nó là bước đầu tiên tiến tới sức khỏe. Người con hoang đàng trong Phúc âm đă đi vào nội tâm ḿnh trước khi anh quyết định cất bước về nhà cha, và nhận lỗi cùng gia đ́nh. Cầm chiếc đèn pha soi rọi vào bản thân chúng ta mới nhận ra các thói xấu của ḿnh và sửa chữa, nó sẽ làm cho chúng ta thấy ḿnh, không như chúng ta muốn thấy, mà thực tế chúng ta đang sống.
Thứ hai: Tránh các dịp tội. Đây là đường lối dễ dàng nhất để không phạm tội. Kinh nghiệm thường ngày cho chúng ta hay đường lối giữ ḿnh khỏi các rắc rối ngoài xă hội, là tránh các hoàn cảnh gây nên chúng. Người hay bị phỏng mỗi khi gần lửa, th́ tốt nhất là tránh xa lửa. Người say sưa muốn chừa rượu th́ đừng la cà quán rượu, người phóng đăng muốn chừa thói xấu th́ đừng gần đàn bà nhan sắc, người có đầu óc gian ác phải chạy khỏi các bạn bè trắc nết lôi cuốn ḿnh vào tội lỗi. Chúa Giêsu nói: “Kẻ nào yêu nguy hiểm sẽ chết v́ nguy hiểm”. Khi tội lỗi ở trong tầm tay th́ khó mà thắng được cám dỗ. Nhưng chúng ta thắng dễ dàng, nếu cương quyết tránh xa các hoàn cảnh đưa đến cám dỗ. Môi trường có khả năng gây thuận lợi hay không. Bởi lẽ hoàn cảnh chung quanh ảnh hưởng đến chúng ta rất nhiều. Tuy nhiên chúng ta được quyền lựa chọn môi trường và có thể loại bỏ hoàn cảnh dẫn đến rắc rối. Chúa chúng ta đă phán rằng: “Nếu con mắt ngươi làm cớ cho ngươi vấp phạm th́ tốt hơn hăy móc nó ra và ném xa ngươi, v́ thà mất một mắt mà được vào Nước Trời, c̣n hơn có đủ cả hai mắt mà bị ném xuống hỏa ngục”. Câu nói này có nghĩa nếu cuốn sách chúng ta đọc, nơi chốn chúng ta thăm viếng, tṛ chơi chúng ta tham gia gây nên ḥn đá vấp phạm luân lư, th́ hăy cắt đứt và ném ra xa.
Thứ ba : Hành động của ḷng muốn là cốt yếu cho bất cứ thành công nào. Các bác sĩ nhất trí rằng chẳng giúp đỡ nào hữu hiệu hơn cho bệnh nhân là ư chí muốn sống. V́ vậy muốn thắng các nết xấu chúng ta phải cương quyết chống lại chúng. Chúng ta mắc phải nết xấu trước hết là v́ đă đồng ư để nó xâm nhập vào tính nết chúng ta, cho đến khi trở thành các thói quen hoặc ngay cả thành vô thức, để làm chủ được chúng, cần một tiến tŕnh ngược lại, và dùng ư chí để phá vỡ sinh hoạt tự phát của chúng. Hạnh kiểm của chúng ta không phải hệ tại những chi chúng ta biết mà hệ tại những điều chúng ta lựa chọn. Mà lựa chọn lại là việc của ḷng muốn. Sau khi đứa con phung phá đă suy nghĩ lại và bỏ môi trường tội lỗi th́ bước kế tiếp hắn phải làm là quyết định vững chắc “Tôi sẽ đứng dậy và trở về với cha tôi”.
Thứ tư : Bước cuối cùng là phải có triết lư đúng về cuộc sống. Điều kiện này cần thiết để hoàn thành công tŕnh trở lại. Bởi lẽ ư chí cương quyết suông không đủ để thắng các thói quen xấu. C̣n cần t́nh yêu nữa, kẻ nghiện rượu không thể bỏ say sưa khi chưa t́m được lư tưởng cao hơn sự lôi cuốn của thần lưu linh. Người ta không thể từ bỏ sự dữ cho đến khi t́m được một sự thiện mà họ đánh giá cao hơn tội của ḿnh. Chúa chúng ta cảnh cáo rằng nếu nhà nào dọn sạch và sắp xếp gọn gàng mà không có người ở th́ bẩy quỷ trước đây sẽ trở lại, và t́nh trạng c̣n tồi tệ hơn cũ. Đây là hậu quả không tránh khỏi, khi sự dữ được xóa bỏ, nhưng không có điều tốt thay thế. Ngay trong triết lư có câu ngạn ngữ rằng Thiên Chúa gớm ghét sự trống rỗng.
Các thói quen xấu không thể xóa bỏ nguyên chỉ do ḷng chê ghét chúng (bởi lẽ thực tế chúng ta không ghét nó nghiêm túc). Chúng ta phải tẩy trừ chúng bằng một nội dung tốt nào đó. T́nh yêu mới nơi chúng ta phải lớn hơn tính nết cũ. Bởi v́ chính bản thân chúng ta cần sửa chữa. Bất cứ cái chi dễ dăi cũng không thay thế an toàn bằng t́nh yêu. Một người cố gắng sửa chữa thói kiêu ngạo hoặc tham vọng xấu có thể trở nên tồi tệ trong tiến tŕnh hơn là tội của hắn. Lúc này, chẳng t́nh yêu nào lớn hơn ngoại trừ t́nh yêu Thiên Chúa, kể cả những khát khao mà t́nh yêu thôi thúc thực hiện. Thánh Augustinô tóm gọn chân lư ấy khi viết: “Hăy yêu mến Thiên Chúa, rồi bạn muốn làm chi th́ làm”. Bởi lẽ khi bạn thực sự yêu mến Thiên Chúa, bạn chẳng thể nào làm điều chi xúc phạm đến Ngài, và bạn cũng chẳng bao giờ muốn làm hại ai nữa. Chúng ta phải có một triết lư sống lành mạnh để chiến thắng các nết xấu. Triết lư này giúp chúng ta sống xoay quanh Thiên Chúa, Đấng đă dựng nên chúng ta cho Ngài và Đấng nếu không có t́nh yêu Ngài, chúng ta buộc phải sống kiếp nô lệ buồn thảm của sự bất toàn quái ác.
Người thu thuế “hấp dẫn” nhất trong lịch sử thế giới là ông Giakêu – nếu chúng ta được phép gọi người thu thuế nào là hấp dẫn. Ông ta thấp bé đến độ phải trèo lên cây sung để xem các cuộc diễu hành. Tên Giakêu có nghĩa là tinh ṛng (pure). Nhưng cuộc sống luân lư của ông ngược lại với tên ấy. Người ta gán cho ông cái tên lăo “hai mươi lăm phần trăm”. Bởi lẽ ông được phép rút 25% tiền thâu thuế của nhân dân. Đó là mức độ lúc bấy giờ. C̣n thực tế th́ ông chiếm đoạt nhiều hơn. Tuy nhiên ở cuối câu truyện, Phúc âm cho hay ông ta c̣n tốt hơn các thượng tế, luật sĩ và đồng bào khác.
Một ngày đặc biệt nào đó, Chúa Giêsu đi tới làng của Giakêu. Như thói quen Giakêu leo lên một cây sung để coi đám đông đi ngang qua. Những người thiếu chiều cao luôn dùng mưu mẹo để đền bù. Thời buổi chúng ta có rất ít người làm nghề thu thuế bắt chước Giakêu hạ ḿnh bằng cách leo cây, để được nâng lên. Tuy nhiên Giakêu đă được đền bù xứng đáng. Bởi v́ Chúa chúng ta nh́n thấy ông và yêu cầu ông cho nghỉ lại nhà. Xin lưu ư bất cứ khi nào Chúa Giêsu muốn ban ơn th́ Ngài thường xin một ơn huệ trước đă.
Khi cửa đă đóng, đám đông bên ngoài trở nên giận dữ, không phải v́ ông thu thuế bất lương mà v́ Chúa Giêsu. Ngài ăn uống với kẻ tội lỗi, mang tiếng xấu, bị xă hội khinh bỉ. Việc này là một gương mù to lớn, người đạo đức không bao giờ hành động như vậy. Nhưng Chúa Giêsu lại nh́n vấn đề khác đi, Ngài coi như ḿnh t́m thấy con chiên lạc. Sau mấy phút chuyện văn, lương tâm ông thu thuế khởi sự thức tỉnh – bởi lẽ trước đây nó chỉ ngủ mê chứ không bao giờ chết hẳn – Giakêu đứng lên tuyên bố ḿnh sẽ sửa chữa tất cả những thiệt hại đă làm cho người khác. Ông sẽ làm phúc nửa phần gia tài cho kẻ nghèo khó và trả lại gấp bốn lần cho những ai ông gian lận.
Đền bù là bổn phận luân lư. Xă hội văn minh ngày nay v́ quá quan tâm đến tiền bạc lợi lộc cho nên hầu như sẵn sàng bỏ qua đền bù, không nhớ đến bổn phận nữa. Người ta chẳng bao giờ đền bù cho bất cứ ai bị gian lận. Thí dụ nhà tư bản trả lương quá thấp cho công nhân, chủ tịch công đoàn đổ xăng vào b́nh sữa chuyển đến bệnh viện trong một cuộc đ́nh công. Công nhân TV rađio chồng chất chi phí, v́ một linh kiện thay thế cho cái đă hư. Một ngày làm việc không xứng đáng với tiền công… Lúc này công bằng kể như mất dạng, công bằng mà thế giới cần đến để sống ḥa b́nh và thịnh vượng. Lương tâm cắn rứt không đủ, hổ thẹn không đủ, che đậy bất lương bằng mặc cảm chàng Oedipus, hay sợ ông, sợ bà, sợ cha mẹ không đủ. Phải có sự hoàn lại tài sản đă bị cuớp đi cho khổ chủ. Nếu không t́m thấy khổ chủ th́ số tiền phải làm phúc cho các kẻ nghèo khổ. Đền bù là phục hồi cho tha nhân nguyên trạng quyền lợi và bổn phận mà chúng ta đă lấy đi.
Lư do mà chúng ta phải đền bù v́ những bất lương của ḿnh th́ quá rơ ràng. Luật tự nhiên, cũng như luật đất nước xác nhận quyền sở hữu mỗi cá nhân, trên các của cải. Nếu chúng ta ăn cắp các vật ấy đêm nay, sáng mai không đương nhiên thuộc về ḿnh. Thời giờ qua đi không làm cho vật bất hợp pháp trở thành hợp pháp. Trong Cựu Ước luật Lêvi qui định rằng người Do thái buộc phải trả 5 con ḅ v́ ăn cắp một con, 4 con cừu cho một con bị ăn trộm”. Thời gian không hề xóa bỏ bổn phận đền bù, nếu đă ăn cắp đồ vật của hàng xóm.
Kiếm tiền một cách bất lương rồi bỏ vào ngân hàng bằng tên vợ, không hề thoát khỏi bổn phận đền bù. Bởi v́ những người như vậy chẳng bao giờ làm chủ tài sản ḿnh bóc lột kẻ khác. Hắn chẳng hề làm một dịch vụ nào trên tài sản như vậy một cách hợp pháp. Thí dụ một người bán khăn tay giả vờ bằng lụa quư, nhưng thực chất là bằng sợi hóa học. Người bán bắt buộc phải đền bù cho khách hàng. Một người buôn xe hơi cũ nói dối với khách hàng rằng xe c̣n trong t́nh trạng hoàn hảo, nhưng thực sự hắn đổ mạt cưa vào bộ số để làm cho xe chạy ngon êm được vài cây số rồi hư. Người gian dối buộc phải đền bù.
Có một câu truyện hư cấu về một người đàn ông đi xưng tội. Trong lúc kể tội hắn thó lẹ chiếc đồng hồ đeo tay của Cha xứ, rồi nói với Cha hắn đă ăn cắp chiếc đồng hồ. Cha xứ nói : “Con phải trả lại người ta”. Tên trộm thưa: “Con đưa cho Cha được không ?” Cha xứ nói : “Không, đưa cho chủ nó”. Hối nhân thưa : “Nhưng chủ nó không lấy lại”. Cha xứ trả lời : “Trong trường hợp này, con có thể giữ”.
Nếu đây không phải là truyện hư cấu, th́ hối nhân vẫn có trách nhiệm đền bù, không những khổ chủ mà c̣n Thiên Chúa nữa. Lương thiện không chỉ là chính sách, nó c̣n là bổn phận.